1. Editorial ……………………………………………..……………………….……,.. 1
2. Lehkhathawn …………………………………….…………………………...,…. 2
3. Farming as business enterprise present status and future
prospect………………………………………………………………….………,…. 3
- C. Lalthlamuana, SMS(PP) DAO Kolasib
4. TUI ………………………………………………………………………….……..,…. 6
- Daniela, AEO DAO (A) Office
5. Land resource management and Afforestation ………………..…. 8
- Lalbiakthanga Pachuau BA, B.Sc. (Agr.)
6. Damdawi (Drug) suak tam ……………………………….…………….…. 12
- R. L. Rinawma, Mumbai
7. Asparagus ‘Lalte Chaw’ (Food of Kings) ……..……….……….……. 13
- C. L. Ruala
8. Agriculture Study Tour ……….…………………………………………. 14
- Rochungnunga, Secy., Leitanlui Watershed Association, Chanmari
9. Tui khawl leh renchem thiam a ]ul takzet ta ............................. 18
- Lalremsiama, III yr. B.A. Johnson College.
10. Chemical fertilizers leh farm yard manures ……………………… 20
- Lalsanglura Sailo, SMS (RS) directorate of Agril. (CH&MI)
11. MIP and Main Message ……………………………………………...……… 26
- Rev. Liandawla, Vice Chairman, MIPEA
12. Wonder Rice …………………………………………………………………….. 27
- K. Laltlanmawia, M.Sc (Agri.) Soil Science Project Asst. (Hort.)
13. Thlai chin tih ]hat nana lei]ha nung …......................................... 33
- R. Zoramthanga, Asst. Agri. Information Officer Directorate of
Agriculture Aizawl, Mizoram
14. Pingpih i ei ve tawh em? ………………………………….….…………36
- Judy K. Lalrinsangi M.Sc (Agron.) Extension Section.
15. Nutritional requirement of Citrus ……………………………….…... 38
- Dr. R. K. Singh, Hort. Asst. College of Vety. Sciences & A.H.,
Central Agricultural University Selesih, Aizawl, Mizoram
16. KEIMAHNI ………………………………………………………..……………… 40
17. Rilru lam dam loh na ………………………………………………..……… 48
- DMHP, Directorate of Health Services, Mizoram
CONTENT
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY SEPT. 2003
2003
Editor
Dr. O. P. Singh
Director of Agriculture
(Drop Husbandry
& Minor Irrigation)
Joint Editors
H. Thankhuma
Dy. Director of Agriculture
(Extension)
R. Zoramthanga
AAIO
Directorate of Agriculture
Cir. Manager
Laldinpuii
S.D.A.E
Zoram Loneitu-a
thu chhuah duh nei
emaw, lehkha thawn
duh emaw chuan a
hnuaia Address-ah
thawn tur a ni.
Editor
ZORAM LONEITU
P.O. Box 098
Dte. of Agriculture,
Mizoram : Aizawl.
Pin - 796001
EDITORIAL ____________________________________
Thufingte 12:27 ah chuan Mihring sum hlu chu taimâk a ni” tih a sawi a. He thu dik
tak kan hriat ]heuh tawh hnu hian, taima taka hnathawh tum lova, a awlsam thei ang bera sum
hmuhchhuah tum a, ]awngkam thiamna leh finna verther hmanga phet chhen hi kan awm dan
tura ngai mai pawh an awm ta nual mai niin a hriat a ni.
Mi taima leh rinawm taka hnathawktu apiang te hian sum leh pai leh in leh lo,
khawsakna leh ram leh leilet ]ha an nei chuang lova; chawimawi an ni bawk hek lova. Chuvang
chuan, taimak leh rinawm te hi a sawngsawhlawt chuang love, tih rilru pu a thatchhiat nana
hmang mek te pawh a awm theih bawk a ni. He ngaihdan rilru dik lo tak hi paihbo hmak a,
Mihring sum hlu chu taimâk a ni, tih hi Zoram mipuite, a bik takin mi taima kut
hnathawktute hian kan vawn nun tlat a pawimawh em em a ni. Tha leh zung seng a, taima taka
hnathawktu, hnam leh ram te chu tunlai khawvelah pawh hian kan ngaisangin, kan ngai hlu
hle mai a. A chhan chu mihring sum hlu chi tinreng, an thawh ang phu tawka Pathianin a pek
avangin, engkim tlachham lovin intodelh tak leh changkang taka an khawsak theih vang a ni.
Kan ram hlu leh ]ha, thlai engpawh ]hat theihna hmunah hian, a mi cheng kut
hnathawktute leh Sawrkar lama hna thawktute hian taimak chhuah leh zual ila, kan ram
leilung hmang ]angkai thiam turin rilru seng uar sauh sauh bawk ila. Chutiang zelin dawrka,.
sumdawng leh zirlaite pawh hian kan tih tur hmabak ]heuh te taimatakin ti zel ila. Kan ram
hlu leh ]ha tak hi ram dang miin min rawn chei ]hat sak dawn lova. A mi cheng - Mizote kutah
a hlawhtlin leh tlin lohna te, ei leh bara intodelh leh intodelh lohna te hi a chiang a ni tih hi hre
thar leh tlang ]heuh ang u.
Taima taka, tih tak zetzet a hna kan thawh a, kan tih tur ]heuh te kan tih tlan chuan kan
ram hi a lo hming thang a; a lo intodelh ang a. In leh lo ]ha leh mihringte mamawh thil hlu tak
tak te kan lo neih belh zel ang a; Mihring sum hlu chu taik a ni tih hi a takin kan lo hmu
]heuh thei dawn a ni.
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY SEPT. 2003
-
To, Dated Serchhip.
The Editor, The 7
th
June, 2003.
Zoram Loneitu, department of Agriculture,
Mizoram, Aizawl.
Subj:- Lawmthu sawina.
Ka pu,
In chanchinbu min rawn thawn kha June thla chhuak nen ka lo hmu a, i chungah
leh Department chungah lawmthu ka sawi e. April a]anga June thla chhuak kha chu hmuh mai
kha ka la inring hrim hrim a. a rual deuh thaw a copy 2 min rawn thawn a]ang khan hna in
thawk chak hle a ni tih a langin, hna in thawk ]ha hle a ni tih ka ring nghal che u a. Pathian in
mal a sawm tlat ang che u tih ka ring bawk a ni.
Ka pu, Buh thar hlawk deuh si thingtlangah pawh chin chi tho si chah chhuah dan a
awm ang em? Hei zawhna pakhat atan ni phawl sela. A pahnihna atan chuan - Buh khur hi lo
lai duh ta ang ila, feet engzat dana laih nge ]ha ang? khur 1000 lai ta ang ila - Buhchi engzatnge
i ngai ang? Buh chinna tur khur hi engtianga zau nge ]ha ang? engtianga thuk nge ]ha ang?
heng ka zawhna te hi a bu in chhuah leh hun turah min chhan sak turin ka rawn ngen tak
meuh meuh a che u.
Zohmingliana
Serchhip Bazar Veng
Pin 796181
…………………………………………………
Dated Vahai,
The Editor, The 19.8.2003
Zoram Loneitu, Department of Agriculture,
Mizoram, Aizawl.
Subj:- Ngenna
Ka pu,
I chanchinbu, ZORAM LONEITU hi a copy lo hmu ve ]hin tute zarah ka lo chhiar
ve ]hin a, keini thingtlang huan/loneitute, lo neia ei zawngtute tan chuan min kaihruaitu leh
min zirtirtu ropui tak a tling a, keima hming ngeia a copy neih ve hi ka duh khawp mai a,
khawngaihin a chhuah leh hun chuan min rawn thawn ve theih hram chuan ka lawm hle ang.
A man pawh a ]ul chuan M.O in ka rawn thawn dawn nia.
Zoram Loneitu chhiar nghakhlel em em tu.
Sd/- S. Haomo
Near Post Office, Vahai
Chhimtuipui District S. Mizoram
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY SEPT. 2003
-
Sawrkarin kan hman mai theih tura Agriculture thiam thil leh hmanraw chi hrang hrang
(Irrigation, Tractor, Fertilizer, Thlai chi, leh hlo r) a ngaihtuahna a rei tawh hle nain vawiin
ni thlenga tih tak zeta kan leilet eizawn nana hmang leh hlawkpui tham a hmang kan la awm
meuh lo hi a pawi takzet a ni.
Leilet a]ang hian sum tam tak lakluh a nih dan hi kan la hre tak tak zo lo pawh a hi ang e.
Vawikhat Buh chin mai leh hun remchang laia tlem a zawng thlasik thlai chin ngawtin, loneitu
lam zawk chu kan pawl tla mai ]hin a, hetiang anih chuan kum khat chhungin loneitun a tha
sen leh sum sen paih vek hnuah pawh ram hactare khat a zauah cheng singkhat zen zawn
chauh a hlawkna a tel ]hin tihna a ni ang. Hna dang ]anga income nei lo tan phei chuan a tlem
takzet a ni. Hei hi Leilet nei mi tam zawkte thlen chin a nih avangin ]hangtharten leilet hlutna
kan hre thiam lo pawh hi a chhan ni awmin a lang.
Leilet hi eng anga enkawlin nge a hlawk ang tih hi kan zir chian a pawimawh takzet a ni. Kan
Leilet te hlawk taka ruahman tur chuan tunlai finna leh thiamna hmanga kan luh chilh a ngai.
India ram State changkang zawk Punjab State te khu kan thlir chuan India indan tirh kum
1947 lai vel kha chuan State rethei tak an ni ve ]hin a, an hruaitu hmasa ten nasa takin
hmasawnna kawngah van lain, Communication, Irrigation leh Power lamah hma la nasa in,
hmasawnna atan leh bul ]anna atan hmang mahse, ei leh bar lamah thui tak an thleng mai lo.
Agriculture lama hma an sawnna tak erawh chu kum 1962 a Agriculture University an din
a]ang leh an mi thiam ten thiamna tak tak nena Agriculture an luh chilh a, ram mipuiin
sumdawnna hawi a Agriculture an luh chilh hnuah chauh hmasawnna ngelnghet rahbi an rap
]an thei chauh a ni.
Mizoramah erawh chuan mimawl zawka kan ngaihte (i.e hnamdang vai) enkawl turin kan
leilet te kan dah hlauh thung a, Agriculture Science hi Science ]hang chak tak a nih avangin
thiamna nei leh tlema mi thil chik mite tan lo phei chuan hlawhtling tak leh sumdawnna tling
khawpa hmalak a har em em a ni. Chuvangin leilet neitu ten eng thlai te hi nge hralh tla a, nitin
kan mamawh phuhruk zo tur thlai chin dan leh chin hun te kan chhehvel a]anga a lo luh hun te
thlir reng chunga thlai kan chin thiam a pawimawh em em a ni.
Tunlai hian Sawrkar hna hmuh a har tawh hle a. Agriculture business kan hriat chian zawk
nan Department-in Trial and Research kan ram leilung mila hma a lak tawhna ]henkhat te han
tarlang ila-
CROPPING PATTERN:
Crop Season kum khat chhunga ruahmanna
- 3 - -
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY SEPT. 2003
-
1. June August Sept. Dec. Jan May
Paddy (IR-64) Garlic/Onion Bean
40.85qtls/ha 28.4qtls/ha 75.80qtls/ha
@Rs. 6/kg=Rs. 24510 @Rs. 30/kg=Rs. 85200 @Rs. 4/kg=Rs. 30320
Gross income/Year=Rs. 140030 (-)30% Expenditure Rs. 42009
Net Return = Rs. 98021/Year Net Return = Rs. 8186/Month
2. May August 15th August-Dec. Dec. April
Paddy (IR-640) Paddy(Batsaborg) Maize
40.85qtls/ha 1.7qtls/ha 9000cobs
@Rs. 6/kg=Rs. 24510 @Rs. 10/kg=Rs. 17000 @Rs. 2/cob=Rs. 18000
Gross income/Year=Rs. 59510 (-)30% Expenditure = Rs. 17853
Net Return = Rs. 41657/Year Net Return = Rs. 3471/Month
3. UPLAND RAINFED
May August Oct. March Jan. April
Paddy Garlic 28.4citls/ha Maize (1/3 area)
24qtls/ha 28.4qtls/ha 3000 Green Cobs
@Rs. 6/kg=Rs. 15000 @Rs. 30/kg= 85,200 @Rs. 2/cob=Rs. 6000
Gross income = Rs. 1,06,200 (-)30% Expenditure = Rs. 331,860
Net Return = Rs. 74340/Year Net Return = Rs. 6195/Month
A chunga Cropping pattern tarlan leh
lo neih dan a]ang hian a hlawkna senso
paih vekin ram hacter khat leka zauvah
pawh thla tin loneitu in Rs. 5000 a]angaRs.
10000 aia tamin a lei thei dawn a ni. Tunah
hian kan Leilet pass neih dan tlangpui chu
bigha sawmpanga (15 bigha) a ni tlangpui
a. Nimahse, pass area aia zau kan ram neih
dan a ni mah zawk a. Chutiang a nih chuan
kan ram neih ang ang te sumdawnna rilru
pu a enkawl nise thla tin chhungkaw tinin
Rs. 7500 a]anga Rs. 20000 lai sum kan hmu
thei dawn tihna a ni. Kan ram enkawl a zau
zawh pauh leh per unit area senso a tlem
tial tial a, ram zau tak nei tan a hlawk
lehzual a ni. Heng a]ang hian sawrkar
hnathawk an awhawm bik loh zia a chiang
thei awm e. Gazetted officer ten thla tin a
tlangpuiin Rs. 10000 emaw a aia tam deuh
emaw an hlawh ]hin a, hetiang taka hma
kan lak chuan mahni pual bil sorkar siamtu
leh officer lian tak kan lo ni thei dawn a lo
ni.
August Ni 14
th
2003 khan Silchar leh
a chhehvel a vai loneitute hmunhma
tlawhin an dinhmunte zir chian a ni a, anni
hian thlasik thlai leh Winter vegetables
dang reng reng pawh Mizoram market
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY SEPT. 2003
-
tinzawnin hma an la ]hin a. Silchar leh a chhehvelah khuan hlawhfa rate Rs. 50 a]anga Rs. 80 mi
pakhat nikhat hlawh a ni deuh ber a, an thlai thar te wholesale market-ah hralhin rate Rs.500
a]anga Rs. 2000 per quintals an thlai chin a zirin a ni tlangpui a ni. Tichuan Season khatah
loneitu in ram bigha - khat thlai chin nan a hmanin hlawkna Rs. 38000 a hmu thei ang a chhut
chhuah a ni. Hetiang hi kan ]henawm phai vaite hmalak dan leh kalphung a nih avangin
loneituten hma tak a kan thlai thar kan hralh theih nan bul kan ]an hma a pawimawh a. Tin.
labour rate phai lamah a tlawm zawk avangin compete tur hian thlasik thlai hma tak a chin leh
khawl tha hman ngei ngei a ngai a ni. Kan sorkar pawhin kan loneituten ham]hatna turin state
dang a]anga thlai lo lut dan nan dan mumal tak siam sela a ]ha hlein a rinawm. Tunah hian kan
leilet vai kutah kan dah a ni tlangpui a, a neitu ten an control theih loh khawpa neitu chan an
chang mek hi harsatna lian tham tak niin a lang bawk. Chuvangin sorkarin ram leilung hlut dan
a zirin buh leh thlai dangte hauh dan mumal tak siam se a ]ha hle ang. Bigha khat rama kan
]henawm vai loneituten thlai an chin dan tlangpui leh an hlawk dante table ah hian tarlan a ni.
TABLE
Sl.
No.
CROP
VARIETY
TIME OF
NURSERY
MANAGE-
MENT
FERTILIZER
PER BIGHA
TIME OF
PLANTING
TOTAL
INVEST-
MENT
NET
PROFIT
YIELD/OT
/BIGHA
PESTICIDE
IRRIGATED/
NON
IRRIGATED
1
Cauli-
flower
White
contessa
Candijan
27
th
Sept to
1
st
Oct
DAP-45kg
SSP-45kg
MOP-45kg
20-25
Days old
-do-
Rs 6000
Rs 7000
/Bigha
Rs 40,000
Rs 65,000
Canadian -
80qt white
contessa
50qt
Endophil
Captan
Blitox
Nuvan,
Roger
Irrigated by-
pumping
method(tulu)
2
Gabbage
Green globe
Rear ball
Toketa
7
th
Oct-
15
th
Nov
DAP-45kg
SSP-45kg
MOP-45kg
20-25
Days old
-do-
Rs 6000
Rs 7000
/Bigha
Rs 25,000
-
Rs 27,000
70qt-80qt
80qt-90qt
150qt
Endophil
Captan,
Nuvan,
Blitox. Roger
Irrigated by-
pumping
method(tulu)
3
Chilli
Suria Guntur
Fleming hot
Hot king
Hot line
Pikador
7
th
Oct-
15
th
Nov
DAP-45kg
SSP-45kg
MOP-45kg
30
Days old
Rs 4000
Rs 5000
Rs 30,000
-
Rs 35,000
30qt-35qt
40qt-45qt
30qt-35qt
50qt-60qt
25qt-30qt
25qt-30qt
20qt-30qt
Endophil
Captan,
Nuvan,
Blitox. Roger
Irrigated by-
pumping
method(tulu)
4
Brinjal
Purple long
Assam local
August
DAP-45kg
SSP-45kg
MOP-45kg
30
Days old
Rs 3000
Rs 4000
Rs 15,000-
Rs 20,000
20qt-30qt
Endophil
Captan,
Nuvan,
Blitox. Roger
Irrigated by-
pumping
method(tulu)
5
Bitter
gourd
Local variety
All
season
DAP-45kg
SSP-45kg
MOP-45kg
30
Days old
Rs 2500
-Rs 5000
Rs 10,000
-Rs 12,000
7qt-10qt
Endophil
Captan,
Nuvan,
Blitox. Roger
Irrigated by-
pumping
method(tulu)
6
Lady's
finger
Sultan
Durga
Krishi kalyan
DAP-45kg
SSP-45kg
MOP-45kg
Dec-
March
Rs 3000
-
Rs
40000
Rs 30,000
60qt-70qt
Endophil
Captan,
Nuvan,
Blitox. Roger
Irrigated by-
pumping
method(tulu)
7
Tomato
Epoch(S-90)
Roki
18 Nov-
Dec
DAP-45kg
SSP-45kg
MOP-45kg
20
Days old
Rs 8000
Rs 8000
80qt
Endophil
Captan,
Nuvan,
Blitox. Roger
Multipler
redomyl)
Irrigated by-
pumping
method(tulu)
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY SEPT. 2003
-
- 5 - -
TUI
By : Daniela, AEO
DAO (A) Office
Sawrkar laipui chuan Kumin 2003 hi TUI (renchem) KUM ah a puang a, keini pawhin July
2003 khan Water Month ah hmangin, hmun hrang hrangah Tui chungchang sawiin Awareness
Campaign kan hmang a nih kha. Kan la hrereng awm e. Tui chungchang hi thil pawimawh tak a
nih avangin kan ngaihtuahna ti zautu a nih beiseiin tlem azawng kan han ziak ve a ni. Tui hi
nunna atana pawimawh, a tello a khawsak theih loh a ni a. Ram hmasawnna atan thil ]ul ber a
ni. Mipuite hriselna leh changkanna chu tui thianghlim duh tawka hman tur an neih leh neih
lohah a innghat a ni.
Mi tam ber hi chuan tui chungchang hi
bengsikin kan ngaihtuah ngai awm love.
Mahse, tunlai khawvelah chuan mithiam hote
mangan rukna, ram hruaitute leh sawrkar
hotute mui ti tui lotu a lo tling ta. Engvangin
maw?
Khawvel hian a tui neih hi a
khamkhawp lova, tui ]amin a ]am a, mihring
lo pung zel avangin chu ]amna chu nitin a
zual zel a. Chutih laiin kan lui tui, tuihnai tak
leh kan tlan ]hinte chu mihring leh industry lo
pung zel avangin engmah tlak lovah tam tak
chu an lo chang zo ta bawk a, ram ngawte kan
tih chereu avangin tuihnate a lo tlem tial tial
a. Kan hma lawkah hian Pathian thu a ]amna
nilo, chaw a ]amna ni bawk lo, tui ]ama ]amna
kan la tawk ngei dawn niin mi thil chik mite
chuan an hria a ni. Khawvel puma tui awm
zawng zawng hi a zavaiin mihringte ei leh in
leh khawsakna atan hman tlak vek nisela, han
insem rual ta ila zawng, kan khamkhawp tui
zawng a awm ngei e, mahse chutiang chu ani
thei si lo.
Tui chungchang kan ngaihtuahin
mihring ei leh in leh khawsakna atana kan
hman chauh kan ngaihtuah thei lova.
Khawvelin tui a mamawhna hrang hrang
tlangpui a]angin kan thlir dawn a ni. Chungte
chu :-
l. Mihringte ei leh in khawsakna atan.
2. Lo neihna atan.
3. Ran ei in atan.
4. Thilsiamna hmun atan.
5. Kawlphetha siam chhuah nan.
6. Lawnga kal vel nan etc.
Tichuan, khawvel puma tui awm zawng
zawng zinga 97% chu tuifinriat tui al,
mihfingte ei in leh khawsakna atan hman tlak
loh a lo ni a, Za zela pahnih 2% chu chhim
tawp leh hmar tawpah vur angin an khal a,
hman ]angkai hleih theih an ni lo. Chutih laiin
mihringte chhawrbawk theih chhun chu za
zela pakhat (1%) chauh hi a ni a. Heng hi
luiah leh dilah te, leihnuaiah te an awm a. A
tam ber zawk chu lei hnuaiah hman ]angkai
mai hleihtheih lovin an la awm lehnghal a.
Hetiang dinhmun ]ha lo a ding kan nih
avang hian alawm ram hruaitute, mithiam
rualte tui chungchangah an mangan a, an lo
buai ]hin. Kan hriat loh hlanin khawmpui lian
tak tak, khawvel huapte, India ram pumpui
huapte a an lo neih fo ]hin. Chungah te chuan
he harsatna, khawvelin a hmachhawn mek tih
kian dan tur an ngaihtuah ]hin.
Mawl tea ngaihtuah chuan India ram te
hi tui harsa awm pawhin kan hre lo a ni mai
thei. Lui lian pui pui engemaw zat India
ramah an luang tlang a. Lui te zawk, Mizoram
lui lian pawl tiat lek lek te phei chu chhiarsen
loh an awm a. Kum tir fur laiin State tam
berah tuilian an tuar ziah bawk a. Chuti
chunga tui harsa viaua sawi chu awih harsa
kan ti a ni mai thei. Mahse, India ram ngei
pawhin tui kan ngah tawk lova, tui avangin
state leh state an in nghirngho a. Sawrkar
laipuiah leh Supreme Court-ah te an zualko
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY SEPT. 2003 -
- 6 - -
va, Nikum lawka Karnataka leh Tamil Nadu
state te Cauvery lui tui inchuh a an in tihbuai
lai te khan, ralthuam an chelek lo chauh a nih
kha kan la hrereng awm e.
India ram lui lian tam ber, fur laia lian
vak vak ]hin te chu, ]halah meuh chuan an
kangchat leh deuh thaw a, kangchat ta te
pawh an tam mai. Chuvangin mi thiamte
chuan Brahmaputra leh Ganges lui kum
tluana Himalaya tlang vurin a chawm,
kumtluana kang vak ngai lo te hi engtin nge
India ram hmun dangah kan luan darh tir
theih ang tih an ngaihtuah mek reng a ni.
Khawvel zau zawk kan thlir pawhin chuti tho
chu a ni. Mi thil chik mite chuan Indopui III-na
hi a lo chhuak leh a nih pawhin, tui inchuh
vang a nih an ring a ni.
Tui chungchang chu Politics khelh nan,
helaia Sawhthing chungchang kan sawi aia
nasa fein an hmang a. Tui pe thei tur sawrkar
]ha neih an duh ]hin. Tui harsatna avangin
thlawhma kan zauh thei lova, kan buh balte
mamawh huna tui pek tur kan neih loh
avangin tharchhuah a tlem phah a, khawvel
zau zawk kan thlir phei chuan khawkheng
avangin ]ampui mitthi a thleng reng a, Africa
khawmualpuiah heng ]ampui mitthi hi a nasa
zual a ni. Khawkheng awm lovin tui mamawh
tawk nei thei se, ril]amin naupang sang tam
takte an thi lo tur a ni a.
India ram bik han thlir leh ila.
Keimahni a sawrkar kan neih ve chin Kum 50
chuang fe tawhah pawh India mipui
maktaduaih tam tak chuan tui thianghlim tlan
tur an la nei lova. Chung mite chu thingtlang
lama cheng an ni ber a. Khawpui lamah pawh
hnianghnar a hman tur tui kan la nei chuang
lo. India ram khawpui hrang hranga zin ]hinte
chuan hei hi in hrechiang khawp ang.
Tunhma zawngte kha chuan tui hi
khuanu thilthlawnpek, kan nunna atana thil
]ul si, a thlawna kan neih theih chhun a ni
]hin. Tunah erawh chuan thil (Commodity)
man to leh vang tak a lo ni ]an ta. Aizawlah
ngei pawh sawrkar supply khamkhawp lo leh
hmu ve phak lo te phei chuan ]hal khatah tui
man atan kan seng ral hnem fu ta.
Mi tamtak tan tui zuara sumdawnna
chu Aizawlah ngei pawh einwnna tling a lo ni
]an ta reng mai. Synod Hospital, Durtlang mai
pawh khian kum khatah tui lei nan Rs.
7,00,000/-(Cheng nuaih sarih) zet a hmang
]hin.
Tuisik thianghlim, in tur bika siam
manah te mawlh hian khawvel hian cheng
engzat tak seng ang maw aw!!!, ka chhut
chhuak thiam lo a ni. India ramah ngei pawh
Mineral Water, bottle a thun a an hralh
chhuahna hi kum tam lutuk a la ni lo. A tirah
chuan Five Star Hotela thleng pha ho, sum
lama harsatna neilo te hnenah hralh chhuah a
ni ]hin a. Kar lovah mimir ban phakah
Railway Station zawng zawngah, leh relah.
Bus Station leh puipunna zawng zawngah thil
hralhtla ber a lo ni ta??.
Hei hian tui hi thil (Commodity) vang
tak leh manto tak a ni ta tih a tilang chiang
hle. Chuvangin tui hi nitina kan mamawh thil,
buhfai, chini, tel leh sahbawn etc. kan ren
anga ren chi a ni a, tui litre khat chauh pawh
]ul lova ti riral mai mai thei dinhmunah kan
ding ta lo a ni e.
Tui ren leh khawlkhawm nachang
hriate hi mifing leh changkangte an ni. Mi
changkang apiangin tui renna chang an hria a,
khawlkhawm dan pawh an ngaihtuah ]hin.
NO WATER - NO LIFE
SAVE WATER DROP OF WATER.
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY SEPT. 2003 -
- 7 - -
LAND RESOURCE MANAGEMENT & AFFORESTATION
Lalbiakthanga Pachuau
BA, B.Sc. (Agri)
Natural Resource tih hian kan ram leilung, tui, thing leh mau chenin a huam a. Hengte hi kan
hman ]angkai thiam leh thiam loh a zirin kan ram hlawkna hi kan tel tlemin kan tel tam mai a ni.
A hmasain leilung lam lo sawi ta ila -
Kan ram chu thlai chin nan emaw thil dang
atan entirnan- insak nan emaw kan hman
hmain a leilung awm dan kan hre chiang
hmasa tur a ni. A hnuaia leilung nih phung chi
hrang hrangte hi kan hre hmasa phawt tur a
ni, chungte chu :
1. Soil Texture - }iau lei, bel lei, tiak lei-te
engang nge kan ram lei chuan a pai tih hriat
phawt a, chumi a zir chuan thlai chin tur
emaw ram hman dan tur emaw ruahman tur
a ni. Entirnan - Bel lei ang (Fine Textured
Soil) ah chuan bul nei lam chi thlai chin loh
tur. Lei a hnawnin tui a kal ral ve mai mai thei
lova, tui tlin rengna (water stagnation) a lo
awm a, thlaiin an haw thei ]hin. Lei a lo roin a
char leh lutuk a chu chuan thlai bulbawk nei
chi insiam a ti harsa ]hin a ni.
2. Soil Structure - Kan ram leilung
inhlawmkhawm dan leh tui leh boruak a pai
theih dan tur hriat phawt a ngai.
3. Organic Matter Content - Hnim hnah leh
thil ]awih a]anga lei]ha engzat nge kan ramah
awm tih hriat a, chumi a zir chuan kan ram
hman dan tur ruahman a ]ul. Organic matter
content hi thlai tana chaw ]ha an nih rualin lei
hnawnna (soil moisture) chelhtu atan an
]angkai a ni. Lei kan han laih a, a chunglang lo
dum bik hi organic matter content tam vang a
ni.
4. Soil Fertility - NPK leh thlai mamawh
chemical engtia tam nge awm tih hriat a,
chumi hnuah chuan kan ram hman dan tur
ruahman tur a ni. Lei thlai mamawh thil pai
tlem lutuk chu thlai chin nan hman loh tur a
ni.
5. Soil Temperature - Thlai tam zawk hi lei
vawt lutukah an ]iak thei lovin an ]hang]ha
thei lova, chuvangin leilung lum leh vawh
zawng hriat hnuah ram hman dan tur chu
ruahman chauh tur a ni. Soil temperature a
hniam chuan leia rannung te takte te
hnathawh (Micro-biological activity) a ti chak
lova, hei hian leia nitrogen siamchhuahna
(nitrification process) a timuang a, chu chu
thlai chaw lakna leh ]han nain a tawrh phah
]hin a ni.
6. Soil Water Holding Capacity & Soil Drain-
age - Kan ram leilung chuan engtia tam nge
tui a pai theih a, engtia rei nge tui a chelh
theih tih hriat hnuah ram hman dan tur
ruahman tur a ni. Kan ram leiin tui a pai rei
theih loh lutuk chuan lei]ha (chemical
fertilizer) pawh pe ila, leia put ral (leaching
loss) a tamin a enkawl a hautak hle dawn a,
thlai chin nana ]ha dawn lo a ni.
Lei tui kal chak loh lutukna leh tui tlin
reng theihnaah chuan sawhthing leh aieng te
chin loh tur.
7. Soil Erodibility- Lei kal ral chak tak (Highly
Erodible) ah chuan ram awih vang tan
zawngin leileh ]hin tur a ni. Chu chuan lei kal
ral tur thui tak a veng thei.
8. Soil Depth - Ram kan hman hmain leitak
thuk zawng (soil depth) hriat hmasak phawt
tur a ni. Lei pan takah thuk taka zung kai chi
thlai kan chin chuan a hlawhtling thei dawn
lo a ni.
9. Soil Forming Process - Lei chu engtia
insiam nge, eng a]anga insiam nge tih hriat a,
chumi a zira a hmanna ruahman chauh tur a
ni.
10. Topogaphy- Ram pianhmang a awih leh
zawl a zirin ram hman dan tur ruahman tur a
ni. Ram awihah chuan Horticultural Crops leh
Forestry Species -te chin tur a ni a. Ram zawl
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY SEPT. 2003 -
- 8 - -
erawh chu leilet buh chin nan hman tur a ni.
Ram a awih leh a zawl a zirin lei tak a chhahin
a panhlei bawk ]hin.
11. Natural Vegetation-A ram thing leh mau
lo ]o tawh sa a zirin eng thlai nge chin tur tih
a hriat theih.
12. Altitude -A ram san zawng a zirin thlai
chin tur ruahman tur a ni. Entirnan-Coconut
chu tuipui level (Mean Sea Level) a]anga 900
Meter aia sangah kan chin chuan a thar hlawk
thei lo a ni.
13. Climate- A ram boruak lum leh vawh, ro
leh hnawn a zirin thlai chin tur ruahman tur a
ni. Entiman - Apple chu boruak lum leh
hnawng leh hmun hniamah a chin chi loh.
14. Water Availability - Kan ram leilungah
chuan tui a tam leh a tlem a zirin thlai chin tur
kan ruahman tur a ni. Entirnan - Wheat, Bajra
leh Millet dangte hian buh aiin tui an
mamawh tlem a, buh puitlin theih lohnaah
pawh an puitling thei.
Engtin nge kan ram lei leh tuite chu kan
humhalh ang le? Kan ram leilung leh tui kan
humhalh nan chuan a hnuai a mi te hi kan tih
theih te chu a ni :-
1. Contour Farming : Mual awih tan zawngin
a level in line siamin thlai an ching ]hin tur a
ni. Hmun ]henkhatah chuan contour lines ah
lei dah pawn (bund) emaw chang kham emaw
an siam ]hin a, chu chuan lei luang ral tur tam
tak a veng thei a ni.
2. Contour Trench : Mual awih tan zawngin
a inzawl (level) in khur (trench) an lai ]hin a,
chu khur chuan lei chunglang leh tui luangral
tur a lo dawng khawm ]hin. Khur chu lai tlang
lovin engemaw chenah laih loh tawite siamin
chutiang chuan a khat tawkin khur/tlar dang
an lai leh a, tlar hmasa a laih loh zawnah a
khur/tlar dawttu chu laih tlang leh tur a ni.
Chutiang chu Staggered Trench an ti.
3. Mulching : Tui leh lei a luan ral loh nan
kan lo, ram, huan leite chu hnim hnah leh
remchang apiangin kan khuh ]hin a, chu chu
mulching a ni. Hei hian nisa avanga lei
chunglang a]anga tuihua a kal ralna
(evaporation loss) thui tak a veng thei a ni.
Hei hian hnim ]o tur leh ]hang tur thui tak a
dang thei bawk a ni.
4. Gully Plugging : Hei hi luikawr hnawh
emaw dan chah emaw a tih theih mai awm e.
Hemi titur hian hmanrua (structure) hrang
hrangin a tih theih a, chungte chu-lei (earthen
structure), buara ipa lei thun (Earth soil filled
bags), thingtuai/mau hmanga siam
(brushwood structure), lung hmanga siam
(Loose Boulder structure) leh brick/lung
a]ang siam (brick masonry) te an ni.
5. Bench Terracing : Terrace hi lei leh tui
luangral tur danna chikhat, kan ram ]angkai
zawka kan hman theihna leh tlo zawka kan
neih theihna a ni. Ruahtui tla a tam leh tam
loh a zirin a chhuat zawl hi a lut zawng
(sloping inwards) emaw a chhuak zawng
(sloping outwards) in emaw an siam ]hin.
6. Half-Moon Terracing : Terrace pangngai
siam a harsatna emaw a ]ul kher lohna
hmunah an siam ]hin. Lei kan laih kha a lo
dawlna tur thlang lamah thing emaw mau
emaw lung emawin an siam ]hin.
7. Stone Terracing : Mual awih vang tan
zawngin lung rem a, chu chu leilung leh
hnawl luang ral tur danna atana hman tur a
ni. Hei hian lei mai ni lovin lei hnawnna (soil
moisture) pawh a chelh rei thei a ni.
8. Stream Bank Erosion Control : Luikam lei
kal ral tur ven nan hnim ]hang chak leh zam
chi te, zung ngah chi te leilung phuar khawm
turin kan ching ]hin tur a ni- entirnan - Japan
hlo, Niput par, rairuan,. hmunphiah etc.
Land Development/Land Levelling te kan
ti a, mual pawng kan rawt hniam a, a
chunglang lei]ha zawng zawng khuar hnawh
nan kan hmang a, a lei sen leh tuilo chin chu
zawngah hmangin bun leh thlai chin nan kan
hmang ]hin a. Heta ]ang hian thlai tam tak
thar kan tum leh si ]hin a, he ngaihdan hi chu
atthlakin bansan vat chi a ni. Ram zawl kan
siam dawn a nih pawhin lei chunglang hang
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY SEPT. 2003 -
- 9 - -
kan laih khawh zawng chu hmun remchangah
dah/hnawl khawm a, a zawl ta tihah chu lei
]ha dahkhawm chu sem rual leh tur a ni.
Kan ram chu tlangram, a tam zawk hmun
awih a ni a, leitak pawh a pan a. A thar hlawk
thei tih vang ringawta sawhthing, pangbal,
alu, kawlbahra, aieng, etc, leh bul nei thlai lei
chophut a seng ngai chi ho reng reng chin kan
uar chuan tun a]anga reilo teah kan ram lei
chunglang hang ]ha zawng zawng fur ruah
tuiah kan paih ral thuai ang a, thlai chinna
tlak lovah kar lovah kan siam mai dawn a ni.
A pahnihna atan tui lo sawi ve thung ila -
Kan thlai chinte tui kan pekin an tui mamawh
tam zawng kan hre hmasa tur a ni. Mitam
takin thlaiin tui an mamawh tih vangin tui
tam lutuk an pe ]hin a, hei hi thlaiin a ngeih lo
thei a, chubakah a thlawn a tha leh tui senna
mai a ni.
Kan thlai chinte chu tui pek hun leh hun lo
kan hre tur a ni. Entirnan-Buh a hmin ]an
mek laiin tui pek chuan buh hmin a ti muang
a, buh a ]han vanglai (active growth stage) ah
erawh chuan tui a hnianghnara pek a ngai.
Mizoram-ah chuan fur laiin ruah tui tam
tak kan dawng a, hengte hi a dawn khawlna
kan siam chuan ruah tui awm tawh loh hunah
pawh thlai chin nan kan hmang ]angkai thei
dawn a ni. Tui kan khawl hian thlai leh sum
kan khawl tel nghal a ni tih hriat reng tur a ni.
Tui luang ral tur chelh dingtu tur siam leh
nisa avanga boruaka tui kal ral (Evaporation
loss) dan nan mulching hian kawngro a su hle
bawk. Mulching hi hnim hnah emaw
polythene pawhin a tih theih.
Tui al zawng (salinity) a zira thlai chin tur
thlan thiam leh chin hun hriat a pawimawh.
Entirnan-Thlai ]henkhat chu al tuar thei (salt
tolerant) an ni a, tin, tuipui kam (sea shore)
ah chuan ground water pawh a al (saline)
avangin ]halah thlai an ching duh ]hin lo.
A pathumnaah chuan thing leh mau (veg-
etation) awm sate mihring tana ]angkai an
awm leh awm loh hriat a ]ul. -Thing ]henkhat
chu an rah leh an hnahte mihringin kan ei chi
a awm a, a ]hen ran chaw chite, a ]hen lei tih
]hat nana ]angkaite, a ]hen chu boruaka
nitrogen thlai tana hman theih tura lei a ti
tang (fix) theite an ni a. - Thing ]henkhat chu
insakna leh furniture atana ]ha bikte,
entirnan-Teak, Ngiau etc. Thing ]henkhat chu
damdawi atana hman theihte, a ]hen chu
parmawi tak, in leh a vel cheina atana ]ha tak
tak an awm bawk.
A chunga kan sawi takte bakah pawh
khian thing leh mau ]angkaina tam tak sawi
tur a awm a, kan hman thiam leh thiam loh a
zirte, a tih punna chang kan hriat leh hriat loh
a zirin kan chhawrin kan chhawr lo mai dawn
a ni. Chuvangin kan ram thing leh maute
humhalh leh a tihpun nana hmalak hi kan tih
makmawh keimahni hmakhua vek a ni. Hemi
titur hian ramngaw siam (Afforestation) hi
kan tih makmawh a ni.
Afforestation hi ramngaw siam tiin dah
ila, a tawi ber awm e. Afforestation ]angkaina
hi tam tak sawi tur a awm a, chung zinga
]henkhat te chu a hnuai a mite hi an ni :-
1. Nitrogen fixing trees- Hengho hi boruaka
nitrogen thlai chaw atana hman theih loh
(elemental form) a awm thlai hman theih tur
a leia lo ti tang (fix) thei an ni. Nitrogen fixing
trees (NFT) hi khawvelah 648 hriat an ni
tawh.
2. NFT te hi an hnah green manure atan an
]ha em em bawk a, hei hian leiin tui a pai rei
theihna (soil water retention) a pui a ni.
3. Thing chi hrang hrang (Flora) tih pun hi
nungcha (Fauna) tihpunna a ni nghal bawk a,
hei hi mihringte tana direct tak leh indirect
taka ]angkaina tam tak nei an ni.
4. Thing tam tak hi damdawi atana ]angkaina
(medicinal value) tam tak nei an ni a. Hemi tih
pun hi Afforestation thil tumte zinga pakhat a
ni.
5. Khaw lum leh vawt, ruah sur leh khaw
kheng awmna hi ram ngaw ]hat leh ]hat lovah
thui tak a innghat a ni. Khaw lum vangin tun
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY SEPT. 2003 -
- 10 -
-
hnaiah kan ram India-ah ngei pawh mi tam
tak an thi a. Khaw vawt avangin thlasik laiin
mi tam tak an thi bawk.
6. Boruak ]ha min pe turin leh boruak chhia
khawl leh meikhu a]anga insiamte tibo turin
thing leh mau leh hnim kan mamawh.
7. Leilung luang ral tur danna (soil erosion
control) tan thing phun a ngai. Thing leh mau
zungte hian lei an phuar khawm avangin lei
min tur leh luangral tur tam tak a veng.
8. Leilung hnawnna (soil moisture) chelh rei
nan thing phun a ngai.
9. Tuihna kang chat tur dan nan lui hnarah
ramngaw siam a ngai.
10. Nisa avanglai a]anga hnawnna bo tur dan
nan thing phun (Afforestation) a ngai.
11. Nizung hlauhawm (ultraviolet ray) hiptu
ozone lo siam (transform) lehtu hi oxygen a
ni a, hei hi ramngaw thing leh mau a]angin
tam tak kan hmu.
12. Thlai, rannung leh mihringte hi inring
tawn (interdependent) vek kan ni a, heng bio-
diversity hi ]ha taka kan khawsak theihna
(ecological balance) awmtirtu a ni a. Hemi
atan hian ram ngaw siam hi tih makmawh a
ni.
Afforestation hi heti khawpa pawimawh
nimahse, a hlawhtlinna tur chuan a ram thing
leh mau tual]o ang chi (indigenous species)
phun hram tum tur a ni a, pawn lam ami (ex-
ogenous species) chu tual]o thing a ]angkai
lohna hmun leh hunah chauh phun tur a ni.
Nitrogen Fixing Trees ]henkhatte chu :
1) Vau (Bauhinia purpurea & B-Varriegata)
2) Vang (Albizia stipulata)
3) Zawng]ah (Parkia rexburghii, P. Zavanica)
4) Japan Zawng]ah (Leuceana leucocephala)
5) Thingkha (Derris robusta)
6) Thingri (Albizia lebbeck)
7)Zaizawl (Albezia odoratissima)
8) Kangtek (Albizia procera)
9) Zothinghnawng (Thingsisu) (Dalberziasissoo)
10) Australia acacia (Acacia auriculiformis )
11) Far]uah ( Erythrina indica) Far]uah Hling
nei ( Erythrinu Stricta) Far]uah Hling neilo
(Erythrina variegata)
12) Makpazangkang (Cassia nodusa )
13) Zawng leilawn ( Bauhinia anguina )
14) Tumthang (Crotolaria species )
15) Methi.
Kan ram chu furah ruahtui tak tak kan
dawng a, chumi chu tuihawkah a luang ral a,
fur a lo liam a, thlai chinna tur tui kan
tlachham leh ]hin. Hemi pumpelh nan hian tui
hman ]angkai dan kan thiam a ]ul a. Fur
ruahtui lo sengkhawm (harvest) dan kan
ngaihtuah a ]ul a. Tin, tuihna kang lo
(perennial stream/river) te kan hman ]angkai
thiam a ]ul bawk a ni. Chumi atan chuan -
i) Dugout Pond te, ii) Water Harvesting Dam
te. Diversion Channel etc. te siam a ]ul a ni.
Tin, kan tuite chu a hnuai ami ang hian
kan hmang ]angkai thei ang:-
1) Surface Irrigation : Hei hi lei chunga a
bawhawk a tui pek a ni a, tui tamna leh thlai
tui mamawh tam chi chin huna tui pek dan a
ni.
2) Sprinkler Irrigation : Hei hi leitak panna
hmunte, ram rualrem lovahte. Surfcce
Irrigation tihna tur khawpa tui a tam lohna
hmunah an hmang ]hin. Hnim leh rannung
thahna (Weedicides & Pesticides) thehdarh
nan pawh an hmang bawk ]hin. Horticulture
thlai tui pek nan an hmang ]angkai hle bawk a
ni.
3) Drip Irrigation : Hei hi Israel ram a]anga an
tih chhuah a ni a, tui tam lohna hmunah thei
huan tui pek nan an hmang ]hin. Tui tlem
tham remchem leh thiam taka hman theih
nana duanchhuah a ni.
Hmun tam takah chuan tuiah fertilizer-
te chiahzawpin thlai tui pek angin an pe ]hin
a. hei hi Fertigation an ti.
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY SEPT. 2003 -
- 11 -
-
DAMDAWI (DRUGS) SUAK TAM
- R. L. Rinawma, Mumbai
Tun kar chhunga NDTV 24X7 News channel en chuan kan la hria ang a. India rama damdawi
(drugs) suak/lem tam tak leng vel chungchangah NDTV hovin thuruk tam tak an tlangzarh avangin Delhi
bazaar pakhat, Bhagirath chu police ten an va dap thut (raid ) thu leh damdawi suak tam tak an man thu te
kan hria a. Manipur leh Bihar lama an thawn darh dan te pawh an chhui nghal a. He bazaar-ah hian
damdawi suak chi hrang hrang, damdawi siamtu (Pharmaceutical company) te siam ang chiaha mawihnai
leh hriat hran harsa tam tak whole- sale-in an pe chhuak a, chu chu India ram kil tinah a vak darh ta a. He
sumdawnna tenawm tak hi a hlawk em avangin sum inhnamhnawih hi cheng vaibelchhe 40 vel hu niin an
chhut a ni. An damdawi siam chhuah ho- a mum, capsule leh botol a dah chi engpawh a pangngai ang thlap
a fel faiin an chhuah thei a. A chhan chu, damdawi siamtute khawl hman ang tho hi lei theih a ni a, an
hmang thei miau si a. Damdawi siamtu company inzawmkhawm (The Organisation of Indian
Pharmaceutical Industries) chhut danin India rama kan damdawi lei ]hin zaa 30 hi a suak/lem vek niin an
sawi bawk.
Hetia an chhui zuina kal zelah hian Bihar
state-a Patna khawpuiah te pawh hetiang ang
damdawi lem cheng vaibelchhe tam tak man chu
an man zui ta zel a. An hmuh danin heng Patna
hmunah Dawa Mandi an tih mai hmunah hian
damdawi suak hi tlangnel leh ngampa takin an
hralh hiau hiau mai a ni. Thla tina an sumdawnna
hi cheng vaibelchhe 50 a]anga 100 vel niin an
chhut. Tin, hetiang hi thil thar a nih loh zia hriat
theih a ni bawk.
Nikum May 20, 2002-a NDTV team ami
Natasha Jog report danin Delhi hmunah tho hian
factory pakhat Police ten an raid a]angin damdawi
suak kgs 1000 lai (Cheng nuai 60 man) an man thu
an chhuah tawh a. He factory ah hian a thawktu
pahnih an man a, an hmanrua chi hrang hrang
pawh an man tel thu police ten an puang a. Heng
damdawi suak an man tam ber hi nachhawkna leh
khawsik atana hman- paracetamol- Crocin te,
allergies damdawi Avil te, antibiotic lam chi Cifran
te, antacid chi khat Zinetac leh phungzawl
enkawlna damdawi Tegrital te an ni tlangpui.
Police sawi danin heng mite hian an damdawi lem
siam hi Uttar Pradesh te, Haryana te, Delhi te,
Kolkata te, Patna leh Guwahati-ah te an pe chhuak
tam em em niin an hre bawk a ni.
HREMNA NA TAWK
He thil hi thil ngaih mawhawm berte zinga
chhiar theih a ni a. Sawrkar laipui lam pawh a
]hawng nasa hle a. Rorelna chak tawk leh hremna
pawh rothap tawk neih ]ul tihna a lian hle a. Union
Health Minister. Pi Sushma Swaraj pawhin
hetianga damdawi suak siam leh hralh man te
hremna hi tih hlum (death penalty) hial a nihna
turin hmalak mek a ni tiin a puang a nih kha.
MIZORAM A HIM ANG EM?
He thil hian thui takin ngaihtuahna a siam
nghal a. Damdawi damna ngei tur atan kan beisei a,
ngaih]ha taka kan lei ]hin zingah hmun thuma
]hena hmun khat ngawt kha a lem a lo nih teh reng
chuan a va han rapthlak dawn em! Mi tam tak,
thihna khuma mu mek tawh, damdawi ]ha leh
ngeih zawng tak an ei avanga damna hmu leh ta, mi
hlim takte leh beisei taka damna ni a ngai a
damdawi ei ve thote an damdawi ei a suak lek lo ni
si te dinhmun hian ngaihtuahna a ti kal thui duh
- 12 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY SEPT. 2003 -
hle. Duhamna tenawm tak hian thil hi a ti pawi thui
thei ngang zawng a ni. Chuvangin, na lua awm lova
hremna pek chu tupawhin kan duh ngeiin ka ring
a. Chutih lai chuan Mizoram hi kan ngaihtuahnain a
thleng nghal rawk a. Heng damdawi suak hian
Guwahati te, Manipur te a thleng a nih a, India ram
kiltin a hawl a nih si chuan Mizoram lek hi a va han
fihlim bik awm lo ve le? A him lohna chhan zawn
aiin a himna chhan zawh hi chhan a awl zawk mai
thei. Mizoram tluka thil lem leh suak luh tamna hi a
awm kher lovang a. Petrol te, diesel te, sap zu
(IMPL) te, khaini te, ei siamna tel te, ghee te a tam
mai, a lem leh pawlh dalh hian min chim hneh em
em a ni si a. Burma lam a]angin chhiar sen loh thil
lem a lut tam hle bawk. Damdawi suak chu kan
dawn fe tawh hi a rin zawn theih tlat a ni. Hman
deuh khan Maharashtra state-ah pawh hian Drugs
Control Authority ten damdawi suak an man ]euh
mai a, a zuartute pawh case an siam sak a. Mizoram
bawk hi lo thlir leh ta ila, damdawi dik leh dik lo
hre tur pawhin endiktu mithiam leh office (Drugs
Controlling Authority, mi ram leh state dang
phuisui deuh ten an neih ang) hi kan nei ve der
silova. Hetiang ang Department hi din ve thuai a
hmanhmawh thlakna a zual hlein ka hria. Mizoram
Health Ministry hian hma an la vat thei em? Tun
a]angin chutiang ang enkawl thei tur Pharmacy
course Degree & Diploma nei mi engemaw zat kan
neih vat a ngai. Nakin zel atan pawh he hna peng hi
chu kan neih a ngai hrim hrim. Thil diklo man thei,
mithiam kan neih ve hma hian nunna engzat nge
ka hloh hman ang tih hi chhut ngam pawh a ni ta
love.
ASPARAGUS ‘Lalte Chaw’
(Food of Kings)
- C. L. Ruala
Asparagus hi France lal King Louis XIV
han kum tluana chawhmeha hman a duh
vangin a huan enkawltute Green House
Asparagus chin nan a siam tir a, chuta ]ang
chuan Lalte chaw (Food of Kings) tia hriat lar
a lo ni ta a ni. Europe ramah leh USA-ah chuan
vawiin thleng hian chawhmeh man to leh mi
ngaihhlut a ni ta a ni.
Asparagus hi mihring hriselna atan a
]hatna ni a an hriatte chu tunlai finna leh re-
search-te hian a nemnghet mal niloin, a ]hatna
thar an hmuchhuak belh zel a. Cells repro-
duction atana ]angkai Folacin tam tak awmna a
ni tih hmuhchhuah a ni a. Folacin chu kan taksa
a tissues chhia repair-na atana ]angkai leh
blood cells siamtu pawimawh tak a ni. Folacin
hi Vitamin B tia hriat a ni bawk.
National Cancer Institute chuan
Asparagus hi glutathione siamtu, antioxidant
chak tak leh Cancer fighter ]ha tak a ni an ti.
Asparagus a]angin kan taksa Protein, Vitamin
A, Vitamin B leh Vitamin C te Carbohydrates,
Calcium leh Iron-te kan nei thei a ni.
Asparagus hi hman a]angin ramhnuaiah
ram hnim anga ]o a ni a, Lal Isua khawvela a lo
kal lai a]angin Egypt-ah leh East Mediter-
ranean-ah te an lo ching (cultivate) ]an tawh a.
Mizoramah pawh khawchhak tlang sang
deuhah chuan a tual]o hmuh tur a tam a ni.
Mizote hian taksa tana a hlutna hre lem lo
pawhin chawhmehah kan lo hmang nasa ve
khawp mai. A hming hi Chiahpui khua chuan
- 13 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY SEPT. 2003 -
Thingribuk an ti a, Tualcheng khua-ah chuan
Zemathingthupui an ti. Vanbawngah chuan
Arake an ti a, Champhaiah chuan Arkebawk an
ti ve thung, mi ]henkhat chuan, Arke-zung-
bawk an ti bawk.
Asparagus hi USA-ah California State-ah te
New Jersey-ah te an ching uar hle, 1999 khan
New Jersey-ah chuan USA dollar nuai 20.2 man
an thar a ni. Asparagus chi i ]iaha phun leh
hian a kum thumna-ah a tuai a lak theih]ana
chuta ]ang chuan chin nawn leh ngai lovin
kumtin thla 9-10 chhung vel chu a tuai a lak
reng theih a ni.
Kum 1999 khan USA a]angin a chi lain
(Mary Washington Hybrid, Green Variety)
Durtlanga ka huanah ka ching ]an ve a, chung
a]ang chuan a chi pawh a lak ve leh theih tawh.
A Chin Dan : Asparagus chi (seed) hi darkar 24
a]anga darkar 48 tuiah chiah phawt tur a ni.
Chu mi hnuah seed bed a chung zar neiah kûi
tur a ni. A chi kûi a]anga ni 14-21 ah a lo ]iak
ang a. A ]iak chu chawlhkar 12-14 hnuah ni
eng dawng theiin inches 3-5 dan lek lekah
phun tur a ni. Kum khat hnuah a phunna tur
dik takah khur laia lei]ha dahin inches 18
danah phun tur a ni. Kum 3-na March thla
a]angin a tuai chu ei turin i la hmiah hmiah thei
tawh ang. A tuai lak hun chu a hmawr pencil
hmawr anga zum a nih laia lak a ]ha ber.
Vegetable tui tak a ni. America-ah chuan
Asparagus 1 Kg US Dollar 6 man.
AGRICULTURE STUDY TOUR
Rochungnunga, Secretay,
Leitanlui Watershed Association,
Chanmari
Vanneihthlak takin Mizoram Agriculture
Department buatsaihin study tour ah ka telve a.
Punjab state a zin tur kan ni a. Anni hi; Kan culture
neih chu Agriculture hi a ni mai, culture dang kan
nei lo’ an ti e an tih fiamthu ]hin an ni a, agriculture
leh horticulture lama tui mite tan chuan tlawh
chakawm a ni, India ramah chuan.
March 10, 2003 tlai dar 4 (4 pm) ah Capital
Travel bus lianin Aizawl kan chhuahsan a. Kolasib
a zanriah eiin zanah kan kal zel a. Sonapur kan
thlen dawnin, dacoit ho Sonapur bulah awm ni
awma hriat deuh avangin reife kan ding a; mahse,
thawm dang kan hriat tak loh avangin kan kal leh
ta a.
Dt. 11.3.03 zing dar 9 (9 am) ah Shillong
pelin Borapani-ah tuk]huan kan ei a: 12:00 noon
ah Guwahati kan thleng a: kan riak a. Dt. 12.3.03
zing dar 6 ah Guwahati Rly. Station kan pan a. Kan
zin hi team lo, Punjab, Himachal kal tur team khat
ve ve leh, Delhi kal tur team hnih kan ni a. Kan kal
nan train bogi khat reserved a ni a, thawl nuam
takin kan kal thei a: 8: 15 AM ah Guwahati kan
chhuahsan a. NE Region a leilawn ropui ber,
Brahmaputra Bridge tlan tlangin kan tlan a. Rei vak
kan la kal hman lo tihah kan ding ta reng mai a, a
chhan ni awma an sawi lah chu Guwahati RIy.
Station a]anga kan chhuak chiah kha, kan chuanna
train khan sipai pakhat a tipalh deuh ni awm tein
an sawi a. Tichuan 2:10 PM ah New Bongaigoan
kan thleng a, Barauni panin kan tlan zel a, kan
thleng ta a.
Dt. 13.3.03 zing dar 5 ah-Barauni kan
chhuahsan a: dar 6: 10 AM ah chuan ni a lo chhuak
suar suar a, hetih lai hian Barh RIy. station kan
- 14 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY SEPT. 2003 -
thleng ]ep a. Dar 7:10 AM ah Patna Saheb kan
thleng a. 7:25 AM ah Patna Central RIy. Station kan
theng ta a.
Dar 12:00 noon ah chuan Bihar state
kalpelin Mughal Sarai (UP) state kan thleng a, tin,
1:15 PM ah Chunar junction. He junction kan thlen
hma hian kan veilamah, hla takah, chim lampangah
tlang dumpawl inzam raihte kan hmu a, lung pawh
a ti leng lek lek, a thlir a nuam ang reng hle. Minute
10 vel lai hetiang tlang dung hi ralkhatah kan hmu
thei a ni. Kan tlan zel a, train-ah chaw eiturte min
rawn supply a.
Tichuan 1:50 PM ah Mizrapur, 3:15 PM ah
Allahabad, 4:30 PM ah Saihnaraini, 5:05 ah
Fatehpur, 6: 10 PM ah Chandari, 6:25 PM ah
Kanpur kan thleng a.
Dt. 14.3.03, Zirtawpni zing dar 1 (1:00 AM)
ah Delhi RIy. Station kan thleng a. Tunhmaa kan zin
]hin a kan tih angin a hmasa ah Inbuknaah kan han
chuang phawt a: a hrang hrangah kan chuang
(Inbuk) a kan rihlam lah chu a inang duh lo hle
mai. Electric power hmanga RIy. Station-a inbukna
te pawh hi a rinawm dan hian chintawk a nei a nih
hi kan tih phah deuh hial a nih chu.
Zing dar 5:15 (AM) ah motor (Sumo ang
chi) hmangin Punjab Team leh Himachal Team te
chu kan tlan dun vang vang a, motor pahnihin. Kan
tlan chak dan chu darkar khatah 80-110 Km a ni
tlangpui. Zing dar 6:30 ah Murthal, Panipat district,
Haryana-a Pahalwan Veg. Daba ah breakfast kan ei
a, a vawt deuh sung mai. Kan mipa hmuh ho chuan
le diar an khim/khum ta fur mai. 7:35 AM ah
Panipat kan thleng a, 9:45 AM ah Lalru Village, tin,
10:45 AM ah Chandigarh kan thleng ta a.
Chandigarh-ah chuan Director of
Agriculture Information Office kan pan a. Kan
thleng hlawt chu an Agriculture Information
Officer, Punjabi tlangval nge pathlawi diarkhim,
thothang ]ha tak mai hian min lo ngaihsak a, a
office room-ah kan han lut phawt a. Kan kal tur lo
hre lawk an ni bawk a ruahman dan an lo nei sa
diam a. Mizo nula Agriculture Science a zirpui,
Japan ramah te pawh study tour a an lo zinpui
tawh chanchinte mi a zawt nual a, Miss Sawmi niin
ka hria a ti a. Joint Director of Agriculture room-ah
min hruai lut a. Ludhiana a kan kal dan tur leh
Chief Agriculture Officer, Kan DAO ang hi a ni ang,
hnena in report turin leh anin Guide min pe a min
buaipui turin an lo hrilh vek tawh tih min hrilh a:
tlawh tur leh en tur pawh lo ruahman vek tur a
hrilh a ni tawh an ti a.
Tichuan, Chandigarh chu 11:10 AM ah
chhuahsanin Ludhiana chu 1:30 PM ah kan thleng
a. Chief Agricurture Officer Office kan hmu fu har
ang reng a. kan tlan kualin mite kan zawt zel nain
tlai dar 2:05 (Pm) ah kan hmu ta tawk a. Punjab
Agri. University a]anga hla vak loah a lo ni a. Ani
chuan Shri. Nirdosh Verma, Asst. Agri. Officer
pakhat min hruai veltu (guide) atan min pe a.
senior ve tawh lam hi a ni a, Tuifinriat ral ]awng
pawh a nal vak bik lem lo, kan in mawi tawk hle
awm e. Punjab Agri. University campus chhunga
Loneitute thlenin/Bangla, Kissan Bhavan-ah min
thlen tir a, Bhavan a kan thlen vawikhatna te a ni, a
ropui e. Kan indah hnu chuan min hruai chhuak ta
a. Thlaichi zawrhnaah, Sugand II Basmati buhkung
tawi-tuichi chite min entir a, mi an han chichhuah
nual a, vaimim thlum chi (Sweet maize) te nen. Ti
Sarbati wheat, Punjab a an siamchhuan new
variety pawh an nei a, an roh hle a, a chi pawh min
pe phal rih lova: mahse, ]hiante chuan eng emaw
tiin no hnihkhat chu an lo thumchhuak thei hram a.
A hlawk dan an sawi chu-acre khatah 25-30 Qtl. a
- 15 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY SEPT. 2003 -
thar thei a, a man chu Punjab-ah Rs. 800-1400/-
per Qtl. a ni an ti.
Chumi hnuah Buhseng khawl, tractor hnuh
chi siamnaah min hruai a. Chu khawl chuan buh a
sengin, a chilin, a her thei nghal a. Buhfai leh a vai
leh buhpawl her sawmte kha hmun hran ]heuhah a
tichhuakin a thliar hrang vek thei an ti a. Darkar
khatah buh 15-30 Qtl. a lain a chilin a her thei a:
wheat chu 4 acre hmun a mi lain, 100 Qtl. a her
nghal thei an ti. He khawl hi Sukdev Agriculture
Works, Ludhiana leh M/S Rajarh Agril. Works.
Ludhiana te siam niin an sawi a. A part erawh
hmun dang a mite pawh an lakhawmin, an rem
(resemble) niin an insawi.
Tin. Potato Research Centre Farm,
Kaitanput kan tlawh leh a, an alu a ]ha hle. Chumi
zawhah Motor Chana chinna hmun kan tlawh a, a
rah ]ha khawp mai, a hringa han ei mai pawhin a
tui. An thil chin dan reng reng hi entawn tlak tak
niin a lang. Awmze nei, tlar fel takin an ching deuh
zel. Haw hmain Punjab Agri. University, Ludhiana
hmun leh an demonstration farm velte tlawh kan
duh hle nain, holiday a ni a, an kalh deuh vek an ti
a, kan tlawh thei ta lova, a uihawm hlein kan hria.
Kan kal velnaah chuan Swan Singh Chari-
table Hospital min kawhhmuh a. Khum 400 a awm
a, damlote chu a thlawn veka enkawl an ni an ti a.
Tin, sight seeing atan Sikh ho sakhaw biakin ropui,
Golden Temple kan tlawh a, A hungchhungah
chuan lukhum khum lova luh phal a ni lova. Rumal
te kan lei a, kan lu kan hreng a: tin, chutiang neilo
tan pawh a tawntirhah lukhum hawh tur, man
chawi lovin a awm a, ]henkhat chuan kan hawh
nual a. He temple hi a sir, zawl ]au takin killiah a
hual pup a. Chumi zawl leh temple inkarah chuan
tui fim tak maiin a hual vel a. Chu tui fim tak
chungah chuan kalna turin vang tiat zet hian
kawng an siam phei a, tah chuan kal tur chu ka phu
phei luai luai mai a. Chu kalna chu cement concrete
a siam, ka han hisap a, pen 70 vela sei a ni a, a
zaulam ft. 12 vel ni awmin ka hre bawk. A laiah
chuan Temple chu a awm a. A chhungah chuan,
thinga siam ni awm tak, kuang kan siam ]hin ang
deuh mai hi puan in an khuh a, a sirah mipui lam lo
hawiin puithiam an ni ang, mi pahnih hi an ]hu a. A
chung sang lamah zai ruai ruai hi a ri chuai chuai a.
Anmahni ho chuan eng emawni te hi an keng a an
dah hlawm a, chhangte leh rimtui lamte ni awmin
kan hria.
Dt. 16-3-03 chuan an Agri. University vel
fan chak em em chung chuan, Ludhiana chu,
tuk]huan eikhamah, 9:00 AM ah kan chhuahsanin,
Kissan Bhavan chu kan bye bye ta a, Delhi kan pan
ta a. Haw paha Amritsar Palace kan pelh hnu
lawkin Khamanin Cabbage (zikhlum) chinna kan
han en a, thlate pawh kan han la a. Chandigarh kan
thleng a. Kawng peng]huam, pangpara mawi tak
taka cheite chu tlan pelin, Rock Garden kan fang a,
tin, Sukhana Lake kan en bawk, inchhawng
chungah te thingpui no khat chu kan han tlak ve
hlawm a, a nuamin a mawi thei hle ]hin. Rock
Garden a kan luh chiah chuan, A Fantacy Created
By Neckehand’ tih hi a intar kuau a. A hma ni khan,
Jallianwala Bagh kan tlawh a. India-in
independence rilru a put tirha mipui pungkhawm
British Colonel pakhatin kah thu a pek a, mipui
pungkhawm an kah vak a, mi 2000 lai an thihna
hmun a ni, chungho lem ni awm takte pawh an ziak
a.
Awle, kan Agriculture Study Tour-ah hian
kan thil hmuhte an changkang ang reng a, han
entawn mai tur thil zirchhuah a harsa deuh nain
ngaihtuah zuia zir ve chhunzawm zel atana ]ha chu
an awm hlawm.
- 16 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY SEPT. 2003 -
1. Chandigarh khawpui kawng peng]huam
laite chu pangpar chi hrang hrang, a khawm te te a
ching bing siin an chei mawi a. Anni kawng
peng]huamte chu, a intawhna lai velhi, bial pawng
lian angreng takin an siam a. Chungahte chuan
pangpar chi hrang hrang, chi ruk chi sarih vel hi,
hmun bik nei ]heuhin an ching a, an parvul mawiin,
pangpar rawng hrangah hmun bik neia chin ho chu
a mawi duh hle mai. Horticulture/Floriculture
lama mi tuite tan chuan mit tla dawna en pawh an
phu hlawm. Pangpar chin lam ngaina tute tan
chuan an chin dan entawn atan a chi ang.
2. Zawla thlai ching an ni bawk a, tlar fel tak
vekin an ching a. Tin, a chinna tlarte chu a
tlangpuiin an tipawng zel a. Hei hi thlai zungin
hnuailam tui a hip laiin akungin lum leh boruak
duh angin a nei thei ang. A kung tui chiah lova, ni
eng leh lum a hmuh theih sina a ni. Geography a
kan zir ]hin angin, lum leh hnawng a hmu thei niin
a lang. Keini ram hi awipang ni tlangpui mah sela,
tlar fel leh awmze nei deuhin ching ve ta ila, a
enkawl a samkhai ang a, a hlawk zaw mai thei asin.
Pi pu a]anga duh lai laia chin mai aiin, a theih chin
chinah chuan tlar leh awm ze neiin chin tum ve ta
ila.
3. Tin, Punjab-ah chuan, kawngpui kam metre
10 dawn vel hi thing hmun tih mai turin, thing an
phun a. Tu enkawl nge tia ka zawh chuan Forest
Deptt. an ti a. Chung thinghmun piahah chuan
Buhhmun leilet te chu an awm a. Leilet leh
kawngpui a inhne ve chenchun lo. Chu chuan
kawng a tinuam. Kawngbulah, thing awmna velah
pawh chuan bawlhhlawh leh thing]ang tla ilo a
awm lo, a nih ang turin an fai viau vek.
4. Punjab ram chu, khawchhung leh ramhnuai
kawngdung kan hmuh chin chu, dapawn te pawh i
ti ang, an faiin an tithianghlim hle mai. Bawlhhlawh
hmuh tur a vang em em.
Tin, mi pawngpaw veivel mai mai ni awm
hmuh tur an vang hle. Hna thawk lova teikual vel
mai mai an tam lo a ni ang. Tin, Chandigarh-ah
Inrinni te kan han cham a ni bawk a, miten
weekend hman an ching ve a nih hmel. Tlaiah
chuan, inchei faiin chhungkua ni awm tak tak tein
an kal del del a. Restaurant ah te inthun puarin, an
enjoy ni awmin an lang, a nawm hmel hle mai. An
sawidanin, an taimain, hunawl an ngah lo hle a.
Kuta thawh bakah khawl hmangin hna an thawk
nasa. Hei hi tharchhuah tamna bul pakhat a ni.
Tichuan Delhi kan lo lut a. Kham lemlo takin
kan tour chu a bu zialin, Mizoram, Zoram nuam ka
pianna ram ngeiah chuan kan lo kir/haw leh ta a
ni, Pathian kaihhruainain. Kan zin, kan hun a tam
lova, hun nei thawl deuh a, thil chik hmana zin a
chakawm hle. Tin, hetianga zin a nih pawhin,
tlangram lam deuha zin hi kan hlawkpui deuh
zawk mai awm e, zin ho chuan kan ti deuh.
Engpawh ni se, hriatna tih zauh nan leh kan
ngaihtuahnate kan hman tam zawk nan, Study
Tour chu thil ]ha leh zawngchhang tlak tak a ni e.
Amaherawhchu, Mizoram, mahni ram
chhuahsan tak avanga nun phuailuai lam awn mai
lovin, nun thianghlim leh zahawma nun hi mi
zingah ching ila, chu chuan Mizoram leh Mizote
min chawimawi ngei ang. Zoram pawnah nun
zahawm neih hi hnam rohlu pawh a ni ang.
- 17 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY SEPT. 2003 -
TUI KHAWL LEH RENCHEM THIAM A }UL TAKZET TA
Lalremsiama, III Yr. B.A.
Johnson College
Nova hnena, tui reng reng a let leh tawh lovang ti-a thutiam a nih a]anga tun hnu thleng hian he
khawvelah leh Mizoram chhung ngeiah pawh tui harsat avanga manganna hi a mikhual lo hle a. Kan pi leh
pute hun lai han ngaihtuah kir khan an khawtlang nuna bet tlat an harsatna lian tak chu ‘Tui kang nghah’
kha a ni. An hunlai han thlir pui khan tui renchema han khawl ngah vak kha tunlai ]awng taka tihtheihloh
a ni a. INDO leh INRUN reng an nih avang khan luipui ruamah nuamsa-a tui duhthala hawp tur awmna
hmunah cheng ngam lovin tlang sang lamah awmhmun an bengbel ]hin a nih kha. Tunlai hun angin
inchung zawl leh rangva in an la hmu pha lova. Di inah an cheng a, tui khawl turin an thil neih khan a zo
lova, renchem taka hmang turin an nitin nun khan a zir bawk si lo. An hla ah pawn :
Kan kawmchhakah tuihawk a luang dem
dem, A fim hmasa Lalngovin a thal zo zel e” tih te
pawh kan hmu a ni. An hunlai leh an khawsakna te
han ngaihtuah pui khan an mamawh tawk ang tui
han khawl ngah kha chu thil harsa tak a ni tih kan
hre ]heuh awm e.
Tun hnu kan lo Civilised tak hnu hian kan
khawsak dan leh kan in leh lo te chuan hma a sawn
nasa em em a. Kan Zoram khawpui Aizawl leh
Zokhua lam han enin kan inchungte chu tui lak
khawl nana hmanrua atana awh awm fe fe an ni ta
fur mai. A bikin Aizawl-ah phei chuan inchung zawl
leh rangva in nei vek kan lo ni ta a. Siamtu chung
Pathianin fur ruahtui malsawmna min pek zozai te
hi dah khawlna lam ngaihtuah ni ilang chuan kan
buai fona ]hin hi hnara hlit phawi ang huaiin a
kiang mai tur. Mahse, vawiin-ni thleng hian veng
tinah P.H.E. Deptt. in kar khat dana tui min pek loh
chuan kan la buai ]hin a nih hi.
Naupang Sikul zirlaia Tui hi nunna a ni, tui
tel lovin kan nung thei lo’ tih an zir hi chu kan hre
]heuh awm e. Kan nitin nuna a pawimawhna te a
]angkaina te chu kan hre bel hlur a, renchem taka
hmanga, khawl ngah tur erawh chuan kan
ngaihtuahna te hi kan seng ngai lo ni awm tak a ni.
Mahse, khawi ilo hau tak ni khua-a naupang a]anga
puitling thleng mai pawha tui chawi hmel han
hmuh hi chuan Mizote kan changkan lohna leh kan
fin tawk lohna te a lang chiang hle ]hin.
Chhungkaw changkang ni-a kan hriatte chu an in
bula an tuizem hun a]angin kan teh mai ]hin.
Kan ram, Mizoram hian lehkha thiam (ziak
leh chhiar thei) tam lama India ram pumah
pahnihna kan nih hi kan chhuang em em a kan
chapo pui a. Khawi ilo pun khawmna hmunah
khuallian ten sawi chikah an nei ]hin. A ]ha e.
Mahse, kan thiamna kan chhuan em em hian kan
tana ]ha Tui khawl leh renchem chungchangah
hian finna leh remhriatna min pe teh chiamlo nge?
kan mamawh zualpui pawh kan la inphuhruk
theilo a nih hi. Khawi hmunah pawh han kal ila,
“USE CONDOM TO AVOID AIDS”. tih in tar keu kuau
kan hmu fo ]hin. He thu ziak hi a ]ha love pawh ka
ti lo. Mahse, he tuipuiral ]awnga thu ziak hian eng
thil ]ha nge kan nunah lang theia a thlen tir tawh?
Heng thu ziak ]henkhat tal hi chu tui chungchanga
in zirtirna thu, ‘TUI KHAWL LEH RENCHEM’ dan in
zirtirna-in thlak thei ila, kan hlawkpui zawk ngei
ang.
Tui khawl leh renchem chungchangah hian
mipuite hian zirtirna ]ha tawk kan dawng lo niin a
lang. Hemi kawnga kan in zirtir nasat loh zia chu
kan Tuizem hun-ah hian en mai ila. Harsatna lutuk
tawk lova kan khawsak ve theihna turin tun hun
- 18 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY SEPT. 2003 -
vawiin-ni-a kan tih nghal theih chu Tui
dahkhawlna tur Tuizem lian siam hi a ni. Kan in leh
lo han en ila, tui lak khawl nana itawm fahran tak
vek an ni a. A dah khawlna tur Tuizem lian tawk
siam tir hi kan tih tura lum a ni. Tuizem siam
kawngah hian MIZOTE hi kan la harh tawk lo hle a
kan harsatna tawh lian tak hi kan hre chianglo ni
berin a lang.
Aizawl khawpui lo thlur bing dawn ta ila
P.H.E. Deptt. tui lakna khawl han chhia se, chumi
hnu kar khat vela Aizawl khawpui veng tina kan
buaipui luih luih chu tui bawk hi a ni. Engvangin
nge kan nitin nuna kan mamawh em em, a tel lova
kan nun theih hlek loh ‘Tui’ chu keimahniin dah
khawl kan tum lohva, P.H.E. Deptt. tui semah
ringawt kan innghah tak? Sawrkar hnen a]anga
kan tui dawn hian kan mamawh ang a daih zo tawh
lo chu a ni e. Mi singthum emaw awrh in tura an
ruahman kha a let thum aia tamin kan rinpui ta a ni
a. Chutiang chuan a ]ulnain a ur thluk hrim avangin
khawpkham lo takin vawiin-ni thleng hian kan la
khawsa hram hram zel chu a ni a.
Hei vang tak hian Zoram chhungkaw tin
tena kan tih makmawh nia lang chu kan theih anga
lian Tuizem neih ]heuh a ni. Kan lo changkang tain
Zokhaw lamah pawh rangva ina awm kan ni deuh
fur tawh a. Ruah tui nise fur laiin chunga Pathianin
a malsawmnain min vur a, kan mamawh tawk
ruahtui zawng kan dawng nameuh mai. Mahse, a
dah khawlna lama kan la pachhiat ve em avang
hian ]hal lai chuan Israel fate thlalera an vahvaih
lai ang mai khan tui mamawhin kan in rum siak
mur mur mai zawng a nih hi. Kan pawisa deh
chhuah chhunte hi ei bobar leh incheina velah kan
dek ral nasa em em a. Heng a]anga inkhawl deuhva
tui dah khawlna tur Tuizem lian tawk khawr tir hi
chhungkaw tin tena kan tih ngei ngei tur a ni.
Chutianga tui kan dah khawl theih chuan ]hal
khawro hun laiin harsatna namenlo kan tawh ]hin
hi a nep sawt ngei ang.
Kan Sawrkar pawh hian hemi kawngah hian
nasa zawkin hma la sela Zokhaw lamah pawh a
mamawhtu hnen thleng phak ngei turin Tuizem
siamna tur pawisa ngaihtuah se. Khawilai emawa
]hu maia contract hna thawk lovin vawiinnia a
hlawkna kan tel nghal theih tur leh mipui nu naute
harsatna lian tak sutkian a nih theih nana hmalak
hi kan Sawrkar hian a tih tur diktak pawh niin a
lang. Tuizem tui tamtawk tlin theihna, a siamna tur
nei zo ve lote hnena Sawrkarin ]anpuina a pek
theih chuan mi retheite pawhin ]hal-va-ek-char
laiin harsatna an tawh ]hin chu a lo nep sawt anga,
zoram mipuite kan hlim tlang zawk ngei ang.
Tin, kan Sawrkar hian lui tui a lak mai piah
lamah hian fur ruah tui dawh lamah hian a
ngaihtuahna te seng ta se, fur ruah tui dah khawlna
turin Tuizem lian khaw tinah han dah vek mai se,
mipuite buaina chu nasa taka chhawk zangkhaiin a
awm ngei ang. Chhungkaw tin ten ina kan neih bak
piah lama khawtlang huapzo tuizem lian kan neih
theih bawk chuan ]hal tui kangchat pawh kan
huphurh nep sawt ngei ang. He thil hi Sawrkar hian
mutmawh hnar mawha neiin a tel lova kan awm
theih miah loh tui hi hnianghnarin han nei thei ila,
a va lawmawm dawn em.
Nimahse, tui te chu furah khawl ngah imem
in Tuizem lian pui puitein hung khep khup mah ila,
a hmangtu tena kan renchem chuan si loh chuan
]hal chhung chu sawi loh rei lotea kan hman zawh
leh si chuan Tui an rawn sem dawn em?' ti-a
kawmthlang nu-in kawmchhak pa a au thawm
veng tinah hriat tur a la awm reng anga, kan tui
harsatna hian ziaawm lam pan a hnehin zual lam a
pan zel zawk maithei a ni. Chuvangin tui hman dan
- 19 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY SEPT. 2003 -
kan thiam a ngai a, kan tui neih khawlte renchem
taka kan hman a ngai dawn ta a ni. Mizote hian thil
engpawh mai hi ren taka hman kan thiamlo viau
mai a. Hei hi kan hnam naupan vangah te pawh a
puh theih ang. Kawng leh lamah chuan kan in zirtir
loh vangah a puh theih bawk ang. Tui renchem
taka hmang turin mitinte kan infuiha kan in zilh a
ngai takzet a ni. Kan nitin khawsaknaa kan
hmanral hnem em em tui hi hei aia tlem zawka
hmang thiam tur hian in zirtir ta ila, insuk leh
inbual nana kan hman te, ei rawngbawl nana kan
hman dante han ngaihtuah hian zir tur kan la ngah
viauin a lang. Kawngpui dunga Motor nei ten tui
haw changa pipe-a motor an khawh tir pur pur han
hmuh changte hian tui khawl leh renchemna
kawnga kan hlawhtlin lohna a lang chiang hle a.
Sawrkar leh YMA ang zawng te pawh hian Seminar
te nei ]hin ta ila. Tui khawl leh renchem
chungchanga awareness campaign-te pawh hi veng
tinah a khat tawkin nei thei ta ila chuan tun ai hian
kan hlawkpui ngei ang. Drugs leh Aids awareness
campign kan nei zing dup ang hian tui khawl leh
renchem chungchanga inzirtir te hi nei ta ]hin ilang
zawng kan Zorama hian khua a var hma ngei ang.
TUI KHAWL LEH RENCHEM
THIAM A TUL TAKZET TA’
(Lalremsiama hi Water Month
denchhena Essay Competition a
lawmman pakhatna dawngtu a ni.)
CHEMICAL FERTILIZERS
LEH FARM YARD MANURES
Lalsanglura Sailo, SMS (RS)
Directorate of Agriculture (CH&MI)
Kan thupuia kan luh hmain hengte hi ilo
thlir hmasa teh ang.
1. Plant Nutrients (thlaiin a ]hanlenna atana a
chaw mamawhte).
2. Acid Soils lo insiam dan leh Acid Soils-in thlai a
tih khawloh dante.
3. Plant Nutrients leiin a neih dan hriatna tura lei
lak dan (Soil sample lak dan)
1. Plant Nutrients: Thlaiin an ]hanlena rah an lo
chhuah theihna atana thil ]ul (chaw) mamawh 17
an nei a. Chungte chu
Source Nutrients/mineral elements
1. Boruak a]angin 1) Carbon 2) Oxygen
2. Tui a]angin : 3) Hydrogen
3. Lei a]angin : 4) Nitrogen 5) Phosphorus
6) Potassium 7) Calcium
8) Magnasium 9) Sulphur
10) Iron 11) Manganese
12) Zinc 13) Copper
14) Cobalt 15) Baron
16) Molybdenum
17) Chloride
Sl. No .4-9 te hi thlaiin an mamawh tam
avangin Macro-Nutrients an ti a.
Sl. No. 10-17 te hi thlaiin tlem tham tetein
an mamawh a Micro-Nutrients an vuah a ni.
Nitrogen, Phosphorus leh Potassium-te hi thlaiin
an mamawhna a nasa zual bik a, chuvang chuan
Major Macro/Primary Nutrients an ti bawk. Tin,
Calcium, Magnasium leh Sulphur te hi Secondary
Nutrients tiin an sawi bawk ]hin. Sl. No.4-17 thleng
hian thlaiin lei a]angin a taksaah a la lut a,
Leguminous Plant erawh chuan an zungah boruaka
- 20 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY SEPT. 2003 -
nitrogen dah khawlin an chaw atan an hmang
]angkai thei thung ani.
2. Acid Soils lo insiam dan leh Acid Soils-in thlai
a tih khawloh theih dan : India ram pumpui 31%
hi Acid Soil a ni a, Mizoram pawh hi a huam tel a ni.
Soil P.H 6.6 hnuai lam zawng hi Acid Soil a ni. Acid
Soil awmtir theitu lar zualte:
i) Climate : Ruahtui tamna ramah chuan lei a
Soluble Salt Ca., Mg., K, leh Na awmte chu lei
chhungril lamah an tlathla a. Hmun hnawnga thlai
leh thinghnah ]awih velin a siam chhuah H ions te
chu leiah an lo bet nghet bawk si a. H leh Al Acid
Soil siam theitu kha an lo pung zel a. Chutiang ang
lei chu Acid Soil-ah a lo chang ta ]hin a ni. e.g-
Himachal Pradesh ruahtui tlak tlemna hmun, 40-
70" a tlaknaah chuan an lei P.H chu 6.5-7.5 te a ni a.
A bul hnai mai Kangra District, Dalhousie leh
Dharamsala vela ruahtui 70-100" vel tlakna
hmunah erawh chuan lei P.H. 4.5-6.5 te a ni a.
Ruahtui avangin leiP.H. hi a tla hniam thei a ni.
ii) Acid Parent Materials : Lei ]henkhat chu an lo
insiam chhuahna lei kha a lo acidic (thur) ve hrim
hrim vangte pawh a ni thei. Rock leh Mineral-te an
mahnia Quart leh Silica tamtak pai chi an awm a.
Chungte chu Granite leh Orthoclase Feldspar te hi a
ni. Hetiang acidic parent material te hian lei pawn
langah lei ti acidic thei Silica chu an rawn ti chhuak
a, Silica lei pawnlanga lo chhuak chuan acid soil a
lo siam ta ]hin a ni. Hei bakah hian lei insiamna
Parent Material-a Iron Pyrite (Fes) tam tak a lo
awmin lei P.H chu a ti hniam bawk ]hin. Denmark
rama Sulphate leh Iron tamna ramah chuan P.H 2.2
thlengin a tla hniam thei a ni.
iii) Kan lei tih ]hatna hman ]hin ]henkhatte :
Chemical Fertilizer ]henkhat Ammonium Sulphate,
Ammonium Nitrate-te hian Acid Soil an siam thei
bawk. NH4 Ions-te hian leia Calcium lo awmte an
luahlan a, CaSo4 lo insiam chu leihnuaiah a tuiral
ta ]hin a ni:
iv) Microbial Action : Leia rannungte hi thil ti
]awihtu ]ha tak an ni a. An thil tih ]awihna lamah
hian H
2
So
4
& HN0
3
te an siam chhuak a. Hengte hi
Acid Soil siamtu Hydrogen petu ]ha tak an ni a.
Hengte hian Acid Soil chu a lo siam ]hin a ni.
v) Lo atana ram neih : Ram ngaw loa neih loh
hmunah chuan thing leh mauin tui an hip ral hnem
a, lei chhunga tui kal ral a tlem sawt ]hin. Leia
Base ho awm pawh an luang ho tlem deuh a.
Thlaiin a lakte chu leiah a lo kir leh thuai ]hin a.
Chutianga ‘Base’ kal kual tirtu thing leh mau awm
lohna hmunah chuan Acid Soils a lo insiam ta ]hin
a ni.
vi) Active Versus Exchange Acidity : Lei chhunga
tui (soil moisture) a Hydrogen a tam hian active
acidity an ti a. Hydrogen leh Al te hi Soil Colloids-
ah an bet tel thei a, hetiang hi Reserve exchange
acidity an ti thung. Lei chhungril tui H a lo tlem in
Reserve acidity ami kha an lo chhuah belh ]hin a.
Hengte hian lei a tithur thei niin an hre bawk a ni.
Acid Soils-in thlai a tih khawloh theih dan :
Acid Soil-ah chuan Al leh Fe te an lo tam
lutukin, thlaiin a ngeih loh khawp (toxic) in an
awm thei a. Molybdenum te, Phosphate te leh
Sulphate te pawh thlaiin a ei theih lohin leiah an
tawm bo thei bawk.
H-ions hian thlai zungah ]hat lohna (toxic) a
thlen thei a. Cations ]henkhat Cal leh Mg ten thlai
membrance a an kal tlang zung zung theihna daltu
a ni thei bawk. Thlai zunga acid leh base te a
inchawhrual (balance) a ti buai thei bawk. Nutrient
tam tak Mo, Ca, P, Mg te a ti tlem thei a. Al, Mn, Fe
leh Zn te toxic level thlengin an awm thei bawk.
Boruak a mi Nitrogen-te lakhawl thei
rannung leh thlai hnah ti]awihtu rannung an tlem
- 21 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY SEPT. 2003 -
a, organic matter te chu an ]awih muan phah ]hin.
Acid Soil hian Potato Scap natna a ti tlem a. Thlai
natna tam tak erawh chu an pun phah thei bawk a.
e.g- An]am lam chi te zung natna siamtu
Plasmodeaphora bacteria-te chu a tipung nasa hle
thung a ni.
Acid Soil-ah hian thlai kan chinte lo
puitlingin rahchhuah thei mahse, siam ]hat (neu-
tralize) a nih loh chuan, an hlawk tur angin an thar
thei ]hin lo a ni.
Acid Soil siam ]hat dan : Acid Soil siam
]hat nan hian chinai (CaO) an hmang ber a. CaCo3,
Ca (OH)2, (CaMag)Co3 leh Ca-Silicate Slags te
pawh an hmang bawk.
Acid Soil siam ]hat nana chinai hman tur zat
hre turin Soil test a ngai a. Soil test-in a recommed
anga pek mai tur a ni.
3. Soil Sample lak dan: Soil Testing Laboratory a
kan huan/lo ram leite kan entir ]hin hi thil ]ul tak a
ni a. Kan lei lak endik tura kha, kan ram leia thlai
chawte awmdan hriatna tur leh lei]ha kan pek tur
chhutchhuahna tur a nih avangin uluk a ngai hle a
ni.
1) Kan lei lakna tur hmun chu fertilizer dahna hnai
lutuk ah te, bawngek lei]ha dahna hnai lutuk ah te
leh khuar lei indahkhawl theihna leh tui tlin
theihnaahte lak loh tur a ni.
2) Lei kan lakna tur chu a chung lang bawlhhlawh
leh hnimte thenfai phawt tur a ni.
3) Chemin emaw bawngtuthlawhin emaw lei feet
𝟏
𝟐
vela thukin, ‘V-shape’ in lai hmasak phawt tur a
ni a. Tichuan a tlang lehlam ve ve kha pan deuhin
(1 inch vel) zaithlak a, chu chu lak tur a ni.
4) Sample lak hian huan/lo rama lei kha hmun
hrang hrang a mi lak tur a ni a. Lei lakna tur chu
zig-zag a lak a ]ha. }in khat hmunah lei hmun 10-
15 velah lak a tawk ang.
5) Hmun hrang hranga lei chu hmun khatah ngun
taka chawh fin tur a ni. Lei chawhfin chu hmun liah
inang thlap a ]hen tur a ni a. Hmun thum chu paih
a, hmun khat kha dah tur a ni. A la tam viau chuan
hetiang hian ]hen chhoh zel tur a ni a. Lei test tur
Kg
𝟏
𝟐
a]anga Kg 1 vel a nih thlengin tih tur a ni a.
Hei hi Laboratory-ah thawn mai tur a ni.
Chemical/Commercial Fetilizers : Thlaiin an
chaw mamawh zingah Nitrogen te, Phosphorus te
leh Potassium te hi an mamawh tam zual a. Heng
Nutrients pathumte hi khawvel puma lei tam
zawkah te hian thlai mamawh tawk a tam a awm
lova (deficient). Heng thlai mamawh te hi fertilizer
emaw, Bawngek lei]ha in emaw, hnimhring tih
]awihte in emaw thlai mamawh tawk phuhruk tur
a kan pek a lo ]ul ta ]hin a ni.
1. Nitrogenous Fertilizers: Hmun liah ]hen
(a) No
3
Form:
Calcium Nitrate Ca(No
3
)
2
- 15.5%N.
Sodium Nitrate NaNo
3
- 16%N.
Heng fertilizer te hi India ramah
siamchhuah an ni lova. NaNo
3
hi ram dang a]angin
châwkluh ]hin a ni a, mahse, aman a san avangin
lakluh a ni tawh lo a ni.
Thlaiin awlsam takin an chhawr ]angkai
thei nghal a, an ]ha hle a ni. Leia thehdarha pek mai
chi a ni. Leithur tih ]hat nan an ]ha hle a. Soil P.H.
pawh an siam ]ha thei a ni.
(b) NH
4
Form:
i) Ammonium Sulphate (NH4)2 So4 -20% N.
(The oldest fertilizer manufactured in India)
ii) Ammonium Chloride - 24-36 N.
iii) Ammoniurn Phosphate (NH4H2Po4) - 20% N.
iv) Unhydrous Ammonia - 82% N.
v) Aquas Ammonia (NH4) - 20-25% N.
Heng NH
4
Form fertilizer te hi India rama
siamchhuah an ni vek a. Heng fertilizer te hi thlai
- 22 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY SEPT. 2003 -
hman/ei theih turin an awm harsa deuh a, a muang
deuh a ni.
Tin, heng fertilizer te hi lei tithur thei chite
an ni. Nitrification ; NH
4
Nitrosomonous No
2
,
Nitrobacter No
3
.
(c) No
3
NH
4
Form:
i) CAN (Calcium Ammonium Nitrate) - 25-26% N.
ii) Ammonium Sulphate Nitrate - 26% N.
iii) Ammonium Nitrate - 33-34% N.
Heng fertilizer te hi a tlangpuiin an acidic a
ni.
(d) Amide Form:
i) Urea (NH
2
CoNH
2
) - 46%N.
ii) Cal-Cyanamide CaCN
2
- 21%N.
Cal-Cyanamide hi a al (alkaline)deuh a, Urea hi a
acidic deuh thung a ni.
iii) Cal - Urea (Calcium Nitrate Urea) - 34%N.
iv) Urea Ammonium Solution -35.5-45.5 %N.
Slow release N. Fertilizer :
(1) Urea Formaldehyde (Urea Form) - 38 % N
(2)Oxamide - 38.1%N.
(3) Sulphur contend Urea - 40 % S.
(4) Neem contend Urea
(5) Lack contend Urea (Sl.No 3-5 te hi zawi
muanga thlai tana awm chi an ni a, Buh chinna
hmuna hman atan a ]ha hle)
Nitrogen te hi NO
3
Form an awmin, thlaiin
chaw atan a hmang ]hin a. Mahse, NO
3
hi a luang
ral awl em em a. Hemi venna atan hian mithiam
ten nasa takin ]an an la mek a ni.
Phosphate Fertilizer: Phosphate Fertilizer ten
Phosphorus an pai hi P
2
0
5
(Phosphorus
pentaoxide) tiin tarlan ]hin a ni a. Phosphate
Fertilizer te hi chi thumin ]hen theih a ni.
1. Monocalcium Phosphate Ca(H2P04) pai chi ho:
a) Single Super Phosphate - 16% P
2
0
5
.
b) Triple Super Phosphate - 46-48% P
2
0
5.
c) Ammonium Phosphate - 20%N &20%P
2
0
5
.
Phosphorous chu thlai ei theih maiin H
2
P0
4
-
ions in an awm a. Hengte hi Neutral leh Alkaline
Soils-ah te hman tur a ni.
2. Dicalcium Phosphate Ca2(H2P04) pai chi ho
a) Basic slag - 14-18 % P
2
0
5
b) Dicalcium Phosphate - 34-39 % P
2
0
5
c) Rhenania Phosphate - 23-26 % P
2
0
5
d) Raw & Stream Bone Meal
Heng fertilizer te hi acid soil atana hman chi
an ni. Ca an pai hnem avangin.
3. Tricalcium Phosphate Ca3(P04) pai chi ho:
a) Rock Phosphate - 20-40 % P
2
0
5
b) Raw Bone Meal - 20-25 % P
2
0
5
c) Steam Bone Meal - 22 % P
2
0
5
.
Hengte hi organic matter leh lei acid
tamnaah hman an ]ha hle a. Green Manure leh
organic matter-te nena leileh hnanin P
2
0
5
thlai
tana chaw kha a insiam tam thei bawk a ni.
Potassium Fertilizer: Heng fertilizer ten Potas-
sium an paite hi K20 tiin sawi a ni. Potassium
Fertilizer-te hi leichhung rila awm laihchhuah an ni
a. India ramah chuan laichhuahna khur a la awm
lova, ramdang a]angin Potassium Fertilizer-te hi
kan la lut ]hin a ni.
1) Potassium Chloride (KC1) or Muriate of Potash :
Hei hi Potassium Fertilizer zingah a tlawmin hman
lar ber a ni a, K
2
O 60% a nei a. Potato, Tobacco,
Tomato leh thei ]henkhat Grape-ah te chuan an
quality a tihchhiat theih avangin an hmang lo
thung.
2) Potassium Sulphate (Kso
4
) K
2
0 48 - 52% :
Aman a to deuha thlai hlu deuh KC1 hman ]hat
lohnaah te chauh an hmang ]hin.
3) Potassium Nitrate (Kno
3
)- 44% K
2
0 & 13% N.:
Hei hi India ramah Fertiliier atan hman a ni lova,
- 23 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY SEPT. 2003 -
Silai zen siamna chi atan an hmang a. A to em em a
ni.
Potassium kan neihna dangte :
1) Wood ashes - Household ashes hian 2-12% K
2
O
a pai a ni.
2) Eucalyptus ashes - 24% K
2
O & 5.9% P
2
0
5.
3) Tobacco Stalk ashes - 36% K
2
O & 2.6% P
2
0
5.
4) Coal ash - 0.7%N, 0.4%P
2
0
5,
0.5% K
2
O.
Heng bakah hian Complex Ferülizer engemaw zat
ala awm a. Chungte chu :
1) Nitro Phosphate 16:24:0, 20:20:0.
2) Ammonium Phosphate Sulphate 11:48:0.
3) Diamonium Phosphate 18:46:0.
4) N.P.K Ferti1izer 15:15:15.
Farm Yard Manures: Farm Yard Manures hian ran ek leh zun leh an chaw ei bang nawi ]awihte a huam ber
awm e.
Bulky Organic Manures: Hei hian Farm Yard Manures te, Farm Compost, Night Soil leh Green Manure te a
huam vek a ni.
Lei an tih ]hat dan :
- Plant Nutrient-te thlai tan an pe a, thlaiin ]hanlen nan a hmang ]hin a ni.
- Lei physical condition a siam ]ha.
- Micro-organism leia awmte tan chaw a pe a, hengte hian hna nasa zawkin an thawh theih phah a ni.
FYM ]ha takah chuan 0.5%N, 0.2% P
2
0
5
leh 0.5% K
2
O a awm thei a ni.
RAN ZUN LEH EKIN THLAI CHAW A PAI DAN
Sl.
No.
Ran hming
EK
ZUN
N
P
2
0
5
K
2
O
N
P
2
0
5
K
2
O
1
Bawng
0.4
0.2
0.1
1.0
T
1.4
2
Kel Beram
0.8
0.5
0.5
1.4
0.1
2.1
3
Sakawr
0.6
0.3
0.4
1.4
T
1.3
4
Pisg
0.6
0.5
0.4
0.4
0.1
0.5
5
Ar
1.46
1.17
0.6
-
-
-
Vegetables (thlaihnah hring) ho hian F YM hi cereals leh cash crops aiin an ngeih in an ]angkai pui
zawk tih hriat chhuah a ni.
Sawiho turte:
1. Fertilizer leh Manures te hi loneitu ten a hlauhawm lo a ni tih an hriat hi a ]ul hle a. Heng fertilizer
chi hrang hrangte hi uar zawka hmang tura loneitute fuih hi ]ha kan ti em?
2. Mizoram Sorkar-in Fertilizer lei leh hralh chhuah Department tih tir lova, a privatize hi tih danglam
]ul kan ti em?
3. Thingtlang lo neihnaa fenilizer hman dan hi buhbal ah, buh tuh ang deuhin an tuh ]hin a, hei aia
awlsam leh ]ha zawk te a awm em?
- 24 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY SEPT. 2003 -
MIZORAM INTODELHNA PROJECT (MIP)
& MAIN MESSAGE
Rev. Liandawla,
Vice Chairman, MIPEA
Mizoram hi ei leh bar dinhmun chhiatdan leh hniamzia hriain hun rei chhunga ei leh bara
intodelhna turin Mizoram Sorkar chuan Lo neih lam hna (Agro. Forestry Sector) tih changkan nan
programme ]ha tak mai MIP a duang chhuak a, tunah a takin hma a la mek zel a, chuta a target ber chu kut
hnathawktu harsa tak tak chhungkua ten thlai leh thei an tharchhuah te ]angin an intodelh theihna tur a ni.
Loneitute thlai leh thei thar chhuah apiangte chu pawisaa chantir ngai turte zawrhna leh hralhna ]ha
(Market) chi thum a duangchhuak a, chungte chu : - Local Marketing Channel, National leh International
Marketing chanel te an ni. Tichuan, MlP hian kut hnathawktu zawng zawngte hnenah thuchah laipui (Main
Massage) a nei a- chu chu hei hi a ni.
I. Ei zawna lo leh huan nghet neih: MIP hian kut
hnathawktu chhungkua zawng zawngte chu ei
zawnna nghet, term tawp ve mai mai lo, tu leh fate
pawhin an rochun zel theih tur nei ]heuh teh u tiin
a chah che u a ni. MIP thuchah hi a ]ha e tih
sathliah mai a ni lova, chhungkaw tin tan a ]ulin a
mamawh ngawih ngawih a ni. India ram pum inher
zel dan en hian ei zawnna nghet siam turin hun ]ha
leh remchang sorkar puihna ang chi dawn theihna
te kan neih reng theih loh mai te pawh hlauhawm
thei tak a ni. A chhan pawh sorkar hian
hmasawnna kawng tam tak hi private sector ah a
dah tam telh telh dawn a, chu bakah tun anga zalen
taka ram duh lai lai kan neih theihna te pawh hi a
bo tial tial dawn a ni. Chuvangin, hun ]halai hi chuh
thiam a ngai a nia. Tun hi Shiloam dil phul hun lai
angah khan ngai tur a ni. Tun huna ei zawnna ram
nghet ngaihtuaha tih takzeta thawk peih apiangte
hi chhungkaw ngelnghet leh awhawm an ni dawn a
ni.
II. Ei zawnna nghet tur ruahmannaah tum
(target) mumal neih a ngai: Hnathawh tur
ruahman lawk leh duansa thlipthlep ]ul ti vaklo, a
]ul anga thawk chawt mai- thil nghet leh tlo pawh
ngaihtuah lemlo te hnenah MIP hian hei hi a chah
che u a ni. I ram chan chu a zau zawngte, a ram
leilung leh kawr leh ruam awmdan zawng zawng a
ram zal leh awidante hrechiang hlein, I ram chuan
kumtin engzatnge thlai leh thei rah a thar
chhuahsak theih tur zat chu chhutchhuak la, chumi
a]ang chuan kumtin hetiang zat hi thar chhuah ka
tum ang tih (target) nei la, chumi i target ang zat i
thar theihna tur chuan i ram chu duangin
ruahmanna fel tak nei rawh le. I thar chhuah tur
chu a rate tlangpui hriain pawisaah chantir la,
cheng engzatnge thar chhuah i tum chu i chiang tur
a ni. Target a]ang hian eng thlai leh eng thei nge,
engzatnge-tihte chu i chawkchhuak thei mai tawh
ang.
III. Hnathawh tur ruahmanna. Detail Action
Plant: Hnathawh tur ruahman lawkna nei ngailo
leh a tha sen ngai zat leh a pawisa sen ngai turte,
hnathawh ni turte thlenga ziaka nei ngailote
hnenah MIP chuan hetiang hian ruahmanna nei
]heuh turin a chah che u a ni:- I pawisa neihsa leh
neih theih tur beisei dan a]ang leh chhungkaw
hmasawn theih dan turte nen chhutchhuak vek la.
Jan-Dec. thleng, kumkhat tal i hnathawhna ni tur
leh tha sen ngai zat tur, i hnathawh tipuitling turin
chhutchhuak la, chungte chu hunbi dik takah ]an
thei vek tur leh i zawh ni turte ruahman sa vek ang
che, MIP Scheme hi kum 4 chhunga tihpuitlin tura
- 25 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY SEPT. 2003 -
ruahman a ni a, i theih phei chuan kum li atan siam
la, i theih ngang loh pawhin kum khat atan na na na
hi chuan siam tum ngei rawh.
IV. Thlai thar hralhna I nei dawn: Kan kut
hnathawh pawh a thlawn reng a, kan thlai leh thei
hralhna pawh kan nei lova, kan bei a dawng a ni.
Thlai leh thei tharchhauh hralhna ]ha hi chu awm
ta sela, Mizote hi kan thatchhe lova, kan taima a,
kan kang ve thuai mai dawn a ni. Chuti ni lova
hetiang renga kan kal chuan kan rethei em em
tawh bawk si a, kan bei a dawng a ni ti zawng
zawngte hnenah MIP Marketing Board chuan lo
beidawng mai teh suh u khai, tunah in thlai leh thei
tharte leh in tharchhuah turte nen hisap vekin
hralhna (market) ]ha a duang mek a, thuife
ruahmanna neiin ke a pen mek a nia tiin beiseina
thuchah thar a pe che u a ni.
June 2002 a MIP Marketing Board a din ]an
phat a]ang khan thlai leh thei hralh chhuahna tur
]ha a dap nghal ngar ngar a, ram pawn leh a
chhunga tih theih tur leh hmalak sawt theihna lai
apiangah hma a la a, tichuan Market chi thum MIP
Marketing Board hian a duang ta a ni. Chungte chu:
Local Maketing Chanel, National leh Intemational
Marketing chanel te an ni. Local Marketing Chanel
hi lo sawi Imasa ber ila. Mizoram hi District 8 ah
]hen a ni a, district tinah district Capital zelah
wholesale Market lian pakhat dah tur a ni a, chu
chuan a aia te deuh market panga a keng tel dawn
a, district chhunga thlai leh thei thar lakkhawm
remna lai ber zelah heng market te deuh zawkte hi
dah an ni ang a, loneituten an thlai thar an hnaih
ber Godown-ah zel an pek awlsam theihna tura
ruahman a ni. He ruahmanna mamawh zualte te
chu: Kawngpui ]ha, dah]hatna Cold Storage,
Warehouse leh Godown leh Bukna ]ha te an ni.
National Marketing chanel: Kan thlai leh thei
tharchhuahte hi a changing kan hralh ]ha a, a
changin kan hralh hleithei lova, hetiang dinhmun
a]ang hi chuan beidawn mai pawh thil awl tak a ni
reng a ni, He hi kan dinhmun a nih hre rengin MIP
Marketing Board chuan englai pawha India ram
chhunga kan thei leh thlai tharchhuahte kan hralh
]hat ve rengna turin a lei thei tur private company
te nen indawrna fel tak a kalpui mek a ni. Chuta
pawimawh chu private company te hian tute nge
an rawn dawr tur hriat angai a, chuta tan chuan
village level a farmer Association te chu rinzawn
an ni. He ruahmannaa pawimawh ber chu Local
Marketing chanel-a godown ]ha te kha rinchhanah
hmangin ram ri hnaihah a dah ]hatna cold storage
1000MT leng pahnih tal dah a ngai a. Chumi a awm
chuan thlai man rate a chhiat lai zawngin dah]hat
ve a ni tawh anga, rate ]hat hun apiangin hralh
chhuah ve theih a ni tawh ang.
International Marketing channel: Hei hi kan
tharchhuah leh kan ramhmul India ram pawna
thawhchhuah chi hralhna tura duan a ni. Dah]hat
ngai chi chu Local leh National Marketing channela
kan sawi tawh Godown te kha dah nan an hmang
thei vek ang. He International Marketing channelah
hian Bangladesh nen Mau-ah indawrfel thawkhat a
ni tawh a, he mau inpekna tur thuthlung hi siamfel
tawh a nih angin khaw tuihul deuhah mau hi hralh
theih a ni tawh ang.
MIP thuchah khaikhawm nan- Kut hnathawktu
chhungkua zawng zawngte u, lo leh huan nghet
(permanent farm) nei mawlh teh un. I hnathawh
turah tum (target) nei la, i hnathawh tur duang
lawk la, taima takin thawk zui rawh. Tichuan i
permanent farm khan chawlhna a pe ang che.
Mi ]henkhatin Marketing hi an sawi awlsam
ang ngawt chuan a awlsam lova, a awlsamna
kawng Made easy emaw short-cut emaw a awm lo.
Marketing infrasfructure ]ha neih zet loh chuan
tuna kan dinhmun ang hi pelh a har hle ang.
- 26 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY SEPT. 2003 -
WONDER RICE
K. Laltlanmawia
M.Sc (Agri.) Siol Science
Project Assistant (Hort) Lunglei Division.
Khawvel thiamna leh finna hmanga mi ropui tak tak ten thil an hmuhchhuah laiin, a thil
hmuhchhuah kawnga thiam bikna (Specialization) pawh nei hran lo, Pathian rawngbawltu
(Pastor) in a khawvela buh sang ber a han hmu chhuak hlawl mai hi thil mak tak chu a ni ve hrim
hrim mai.
Kum 1998, October 1 kha Chumekidima
(Nagaland) Town Baptist Church Pastor,
Melhite Kenya - atan chuan a damchhunga thil
ropui tak leh a hming chuai tawh ngai reng
reng lo (rare paddy species) chu Chumukedima
ramhnuaiah a hmu chhuak a. Hetiang thil
hmuhchhuah kawnga lawmpuina leh thuziak
pe ]hin Guinness World Record, London
pawhin he a buh hmuhchhuah hi an pawmpui
(Official accepted) nghe nghe a, thuziak an
rawn pe a ni. Pastor Kenye (78) hian kum 30
chuang Pathian tan rawng a lo bawl tawh ]hin
a. A thil hmuhchhuah Guinness World Record
in an pawmpui hi a lawm ve hle a, Khawvela
buh sang ber (World tallest paddy)
pawmpuina Certificate min pe hi ka tan chuan
a awihawm loh (unbelievable) hial zawk a ni” a
ti.
Pu Kenye-a hi Naga, Chakhesang tribe a
mi a ni a, a buh hmuhna hi Chumukedima
ramhnuai ah a ni. A tir takah phei chuan buh
dang aia a danglam avangin buh tak a nih leh
nih loh a chiang mai bik lo a, ran leh miring ten
an tihchhiat loh nan a hung ]ha vek a, tichuan
November 16, 1998 khan a seng (harvest) a.
He buh (mother plant) hi a san zawng chu feet
riat (8) leh a chanve a ni a, peng 175 a nei a, a
vui (ear) pakhat ah buh fang 510 lai a awm. A
buh kung (stalk) pawh hi a a lian viau a, kut
zungpui tiat lai te a ni. A hmuhchhuah dan
pawh hi a mak ve khawp mai, kum 1998 kum
bul lamah khan a mumangah a hmu a, hemi
kum vek hian ramhnuai ah a hmu ta a ni. A buh
hi Biak In bul velah a ching pung ta a. August-
September-ah a ching a, November thla
tawpah a seng ]hin a ni.
Buh dangte aia a danglam avang hian
amah ngeiin enchhinna (research) te a nei zui
zel a. Kum 1999 khan Chumukedima Biak In
bul velah buh 100 chuang a ching a. Hemi kum
a mi hi a buh tak (mother plant) nena khaikhin
chuan a tawi zawkin a thar pawh a tlem deuh a,
mahsela kum 2000 a mi erawh chu a san
zawng pawh feet 9 niin peng (tillers) 130 leh a
vui pakhatah buh fang 340 a nei thung.
He buh dangdai tak avang hian India
ram mai nilo ramdang a]angte pawhin Agri-
culture lama Scientist-te pawh rawn kalin a
hmun hi an rawn en nghe nghe a. Buh chi hi
hralh chhuah ]hin a ni a, hmun hrang hrangah
chin chhin a ni a, a chin hun ]ha ber (best
planting season) pawh enchhin mek zel a ni.
India rama Agriculture Universities hrang
hranga Professors, Scholars leh Researchers te
- 27 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY SEPT. 2003 -
pawhin he buh hmanga research beih an duh
thu an sawi tawh a. M.K. Sharma Research
Scholar, Department of Genetics and Plant
Breeding, Banaras Hindu University (M.P.) a mi
chuan Pastor Kenye-a hi lehkha thawnin “He
buh hmang hian India ram mai nilo, khawvel
hmun danga chaw avanga ]amna thleng thei
venna kawngah kawngro a su hle dawn a ni” a
ti. German Ambassador to India, Heimo Richter
leh Denecke, 1st Secretary of the Economic and
Commercial, Department of the Embassy of the
Federal Republic of Germany to India-te
pawhin he Pastor hi lawmpuina leh duhsakna
thu an thawn a ni.
Indian Council of Agricultural Research
(ICAR), Umian, Meghalaya-a Scientist pahnih
Dr. NP. Singh leh Dr. DC. Sexena, te pawhin he
buh chinna hmun hi rawn tlawhin, a buh chi
leh a chinna lei (soil sample) pawh enchhin
atan an la a, a buh ]han dan leh len zawng te
leh a thar hlawk dan han hmuh hian, he buh
hmang hian intodelh theihna kawng a awm
theih an ring a ni. German Agriculture Scientist
Dr. Joachin Niklas pawhin Kum 2000 khan he
hmun hi a tlawh a, Khawvel hmun dangah
hetiang buh hi hmuh tur a awm lo niin a sawi.
Pastor Kenye-a hian a research a]angin he buh
hi ram lum (hot areas) ah a ]ha duh niin a sawi
a, tin, a buh bi inkar hlat zawng hi feet 3 dan
zelah a ]ha duh niin a sawi bawk. Tin, he buh hi
ran chaw atan leh pa (mushroom) khawina
atan ]ha hle turah a ngai bawk.
Pastor Kenye-a hian a buh hi a hming ah
Melhite Kenye Lha” tiin a vuah a, Lha hi Mizo
]awnga buh tihna a ni awm e. A buh pawh hi a
tui viau bawk a, Nagaland Special an tih mai
aiin a tui zawkin an sawi. Tin, a buh tak
(mother plant) pawh nakin hnua en theih turin
a dah ]ha bawk.
NGAIHTUAH ZUI ATAN :
Hetiang khawpa buh sang hi a tlu duh ang em?
tih zawhna a awm thei. Thli natna hmunah
chuan a tlu duh ang. Kan zirpuite research
a]anga a landanin a vui chhuah lai hian, a
pengte a lo tam a, a kungin a dawl lo a, a tlu
]hin a, hetiangah hian a buh hnah hnuai lam lak
a a vui kha a ler lamah ]awn khawm a ]ha.
Tin, he buh hi leilet (wet rice cultivation)
ah leh tlangram (upland) ah pawh chin chhin a,
research neih a ni a, a ]ha duh ve ve a,
enchhinna neih mek zel a ni. A san lam leh thar
hlawk dan a danglam thei hle dawn niin a lang.
A tlakna lei (fertility status) a pawimawh thei
ang. Hetiang khawpa buh sang leh peng tam a
nih avang hian lei ]ha tawk chu angai dawn
hrim hrim a, tin, a inkar hlat zawng (spacing)
pawh a pawimawh bawk ang. Buh bi inkar zing
lutukah chuan an indip tawn thei a, chu chuan
an peng (tillers) tur an indip buai thei a, a buh
fang pawh a tlemin a te zawk thei bawk ang.
Engpawhnise, enchhin phawta Mizoram atan a
]ha duh dawn em? Eng hun (season) ah nge
chin ]ha ber ang? tih te pawh Loneitute leh a
tui miten enchhin zel thei sela a ]ha khawp ang.
- 28 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY SEPT. 2003 -
FINAL AREA AND PRODUCTION OF AGRICULTURE CROPS IN MIZORAM 2002-2003 (DISTRICT WISE)
Sl.
No
Name of Crops
AIZAWL WEST
AIZAWL EAST
KOLASIB
LUNGLEI
CHHIMTUIPUI
TOTAL
(MIZORAM)
Area
in Ha
Produc-
tion in
MT
Area
in Ha
Produc-
tion in
MT
Area
in Ha
Produc-
tion in
MT
Area
in Ha
Produc-
tion in
MT
Area
in Ha
Produc
-
tion in
MT
Area
in Ha
Produc-
tion in
MT
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
PADD (I) Jhum (a) Early
4618
5553
300
630
5200
7748
1879
4052
2507
2456
14504
20439
(b) Late
3820
5540
10405
20810
1350
2268
5285
11727
5992
6292
26852
46637
TOTAL OF (a+b)
8438
11093
10705
21440
6550
10016
7164
15779
8499
8748
41356
67076
(2) WRC Kharif (a) Early
360
617
250
775
1552
3897
80
274
65
107
2307
5670
(b) Late
321
919
6180
17318
1889
4680
380
1520
1363
2249
10133
26686
TOTAL OF (a+b)
681
1536
6430
10893
3441
8577
460
1794
1428
2356
12440
32356
(3) WRC Rabi (a) Early
48
94
0
0
250
693
70
267
0
0
368
1054
(b) Late
27
35
0
0
0
0
70
280
0
0
97
315
TOTAL OF (a+b)
75
129
0
0
250
693
140
547
0
0
465
1369
(4) HYV (a) Early
0
0
56
173
2370
7038
23
103
0
0
2449
7314
(b) Late
0
0
100
310
250
750
7
30
0
0
357
1090
TOTAL OF (a+b)
0
0
156
483
2620
7788
30
133
0
0
2806
8404
TOTAL OF JHUM
8438
11093
10705
21440
6550
10016
7164
15779
8499
8748
41356
67076
TOTAL OF WRC & HYV
756
1665
6586
18576
6311
17058
630
2474
1428
2356
15711
42129
GRAND TOTAL OF PADDY
9194
12758
17291
40016
12861
27074
7794
18253
9927
11104
57067
109205
- 29 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY SEPT. 2003 -
Sl.
No
Name of Crops
AIZAWL WEST
AIZAWL EAST
KOLASIB
LUNGLEI
CHHIMTUIPUI
TOTAL
(MIZORAM)
Area
in
Ha
Produc-
tion in
MT
Area
in Ha
Produc-
tion in
MT
Area
in Ha
Produc-
tion in
MT
Area
in Ha
Produc-
tion in
MT
Area
in Ha
Produc-
tion in
MT
Area
in Ha
Produc-
tion in
MT
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
II
MAIZE (a) Kharif
645
2155
2633
5306
990
1485
893
1764
1728
3110
6889
13820
(b) Rabi
55
121
30
60
80
120
55
74
380
684
600
1059
Total of (a+b)
700
2276
2663
5366
1070
1605
948
1838
2108
3794
7489
14879
III
WHEAT
0
0
0
0
5
8
0
0
0
0
5
8
IV
PULSES (1) Rice
Bean (a) Kharif
155
138
135
126
42
85
125
100
60
42
517
491
(b) Rabi
13
13
0
7
74
59
11
8
25
18
132
105
TOTAL OF (a+b)
168
151
144
133
116
144
136
108
85
60
649
596
(2) ARHAR
(a) Kharif
27
22
5
5
45
24
54
50
2
1
133
102
(b) Rabi
0
0
0
0
166
102
0
0
170
68
336
170
Total of (a+b)
27
22
5
5
211
123
54
50
172
69
469
272
(3) PEA (a) Kharif
13
22
12
9
0
0
26
28
28
14
79
73
(b) Rabi
63
132
25
23
0
0
41
56
8
4
137
215
Total of (a+b)
76
154
37
32
0
0
67
84
36
18
216
288
(4) COW PEA
(a) Kharif
431
584
280
334
38
20
116
108
147
74
1012
1120
(b) Rabi
111
205
15
12
100
45
23
22
105
53
354
337
TOTAL OF (a+b)
542
789
295
346
138
65
139
130
252
127
1366
1457
- 30 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY SEPT. 2003 -
Sl.
No
Name of Crops
AIZAWL WEST
AIZAWL EAST
KOLASIB
LUNGLEI
CHHIMTUIPUI
TOTAL
(MIZORAM)
Area
in Ha
Produc-
tion in
MT
Area
in Ha
Produc-
tion in
MT
Area
in Ha
Produc-
tion in
MT
Area
in Ha
Produc-
tion in
MT
Area
in Ha
Produc-
tion in
MT
Area
in Ha
Produc-
tion in
MT
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
(5) FRENCH BEAN
(a) Kharif
71
140
96
380
148
93
28
38
53
21
396
672
(b) Rabi
184
359
104
402
610
384
102
232
399
160
1399
1537
Total of (a+b)
255
499
200
782
758
477
130
270
452
181
1795
2209
16) LENTIL (a) Kharif
0
0
0
0
0
0
26
28
0
0
26
28
(b) Rabi
0
0
0
0
12
7
41
56
3
2
56
65
Total of (a+b)
0
0
0
0
12
7
67
84
3
2
82
93
(7) BLACK GRAMW
Kharif
0
0
6
4
0
0
0
0
0
0
6
4
(b) Rabi
2
1
0
0
23
13
8
6
0
0
33
20
TOTAL OF (a+b)
2
1
6
4
23
13
8
6
0
0
39
24
(8) GREEN GRAMW
(a) Kharif
0
0
13
9
0
0
0
0
0
0
13
9
(b) Rabi
5
2
0
0
15
10
17
26
0
0
37
38
TOTAL OF (a+b)
5
2
13
9
15
10
17
26
0
0
50
47
TOTAL OF KHARIF
697
906
547
867
273
222
375
352
290
152
2184
2499
TOTAL OF RABI
378
712
153
444
1000
620
243
406
710
305
2484
2487
GRAND TOTAL OF
PULSES
1075
1618
700
1311
1273
842
618
758
1000
457
4666
4986
- 31 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY SEPT. 2003 -
Sl.
No
Name of Crops
AIZAWL WEST
AIZAWL EAST
KOLASIB
LUNGLEI
CHHIMTUIPUI
TOTAL
(MIZORAM)
Area
in Ha
Produc-
tion in
MT
Area
in Ha
Produc-
tion in
MT
Area
in Ha
Produc-
tion in
MT
Area
in Ha
Produc-
tion in
MT
Area
in Ha
Produc-
tion in
MT
Area
in Ha
Produc-
tion in
MT
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
V
TAPIOCA Kharif
32
150
10
123
25
280
70
634
95
143
232
1330
VI
OIL SEEDS (1)
Soyabean (Kharif)
261
227
385
390
960
875
227
260
117
94
1950
1846
(2) Sesamum (Kharif)
548
310
239
125
1260
755
567
484
331
132
2945
1806
(3) Mustard (a) Kharif
71
60
20
25
0
0
8
6
0
0
99
91
(b) Rabi
87
74
130
126
1600
1120
46
24
81
36
1944
1380
TOTAL OF (a+b)
158
134
150
151
1600
1120
54
30
81
36
2043
1471
(4) Cocunut (Kharif)
0
0
0
0
0
0
16
34
0
0
16
34
(5) Groundnut (Kharif)
0
0
0
0
25
31
40
50
3
2
68
83
(6) Sunflower (Kharif)
0
0
0
0
10
5
0
0
100
40
110
45
TOTAL OF KHARIF
880
597
644
540
2255
1666
858
834
551
268
5188
3905
TOTAL OF RABI
87
74
130
126
1600
1120
46
24
81
36
1944
1380
GRAND TOTAL OF
OILSEEDS
967
671
774
666
3855
2786
904
858
632
304
7132
5285
VII
COTTON
95
56
129
53
78
27
77
36
9
3
388
175
VIII
TOBACCO
45
32
108
113
20
13
99
69
28
25
300
252
IX
SUGARCANE
527
1268
554
2994
181
2705
82
440
26
36
1370
7443
X
POTATO
3
7
119
195
0
0
110
250
137
274
369
726
- 32 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY SEPT. 2003 -
THLAI CHIN TIH}HAT NANA LEI}HA NUNG (BIO-FERTILIZER)
UAR ZAWKA HMAN
R. Zoramthanga,
Asst. Agri. Information Officer
Directorate of Agriculture, Aizawl, Mizoram
Thlaite hian chaw]ha (Nutrients) an mamawh a, chung chaw] ha (Nutrients) zingah chuan
Nitrogen leh Phosphorus te hi an pawimawh ber a. Nitrogen leh Phosphorus hi kawng thum (3) in kan
pe thei, chungte chu :-
1) Chemical fertilizer hmangin
2) Organic manures-entirnan Com-
post (Hnim]awih lei]ha/Bawngek
lei]ha)hmangin.
3) Bio-fertilizer-te hmangin;
Bio-fertilizer-te hi hriknung (Micro-
organism) a]anga siam an ni a, thlai chi
sawngbawl nana hmanin emaw thlai zung chiah
nan emaw, leia thehin emaw boruaka Nitrogen-
te leiah an dah khawl theih a, tin, leia
Phosphorus’ awmte thlai ei theih turin a siam
chhuak bawk a ni.
Bio-fertilizer chi hrang hrang pali a awm
a, heng te hi kawng hnih (2) in a ]hen theih :- a)
Nitrogen siam chhuak thei Bio-fertilizer
i) Rhizobium ii) Azotobacter iii) Azospirillum b)
Phosphorus siam chhuak thei Bio-fertilizer i)
Phosphotika,
1. Rhizobium : Rhizobium hi Bio-fertilizer chi
khat ‘Be’ thlai (legumes) ho tan bika hman a ni.
Be thlaite Rhizobium hmanga kan sawngbawl
hian, Rhizobium hrik (Bacteria) chu thlai zung
]hanglai bulah an inthlahpung ta vak mai a, thlai
zung chhungah lutin, zung bawk (Nodules) a
siam ta a, he zung bawk chhungah hian
awmhmun khuarin Nitrogen an dah khawl a,, chu
chu thlaiin a lo hmang ]angkai ]hin a ni.
Rhizobium bio-fertilizer te hi ‘Be’ chi hrang
hrang tana hman turin, a chi hrang hrang siam
chhuah a ni. Entirnan:- Bekanga hman tur chi bik
a awm a, chungte chu- Be chi dang French Bean
ah te hman loh tur a ni a, Bekangah chauh hman
tur.
RHIZOBIUM BIO-FERTILIZER HMAN A
HLAWKNA
1. Thlai thar zaah 25-40% in a tihlawk.
2. Chemical Nitrogen a bikin Urea hman lam a
ngaih loh phah.
3. Nitrogen hectare khatah 50-300 kg. thlai tan
a siam chhuak thei.
4. Hormones a siam chhuah avangin.
A HMAN DAN : Rhizobium Bio-fertilizer 200
gms. hi tui pava 2 (hnih) (300-500 ml) nen
chawhpawlh tur a ni, chu chuan thlai chi Acre
khata chin tur bual nan hman tur. Thlai chiah a
kai awl nan kut hmangin uluk taka chawhfin tur,
daihlimah dah hul a, chumi hnuah chin thuai tur
a ni. (Nikhata kan chin zawh tawk chauh sawisak
]hin nise.)
2. AZOTABACTER
3. AZOSPIRILLUM : Heng Bio-fertilizer chi
hnihte hi tlangrama kan thlai chin Buh, Vaimim
etc. emaw Leilet buh tana hman tur a ni.
Azotobacter/Azospirillum bio-fertilizer-te hi
thlai chi nena nuaiin emaw, thlai zung chiah nan
emaw leia thehin emaw, thlai ]hanglai zung bul
- 33 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY SEPT. 2003 -
velah an in thlahpung a. Nitrogen boruak a mi a
dahkhawm a, chu chu thlaiin alo hmang ]angkai
ta ]hin a ni. Hman dan tur leh hmanna bik a awm
a :
1) Tlangram lo emaw terrace hmunah te
Azotobacter hi hman tur.
2) Leilet Buh hmunah Azospirillum hi hman tur.
AN }ANGKAINA TE :
1) Nitrogen hectare khatah 15-25 Kg. thlai tan an
siam chhuak.
2) Thlai thar zaah 10-25% in a ti pung.
3) Hormones leh Vitamins an siam chhuak a,
heng hian thlai zung than ]hat nan te, Nutrients
leh tui hip luh ]hat theih nan te leh leia thlai
natna do tur ten a ]anpui nasa hle bawk.
A HMAN DAN:
1) Thlai chi sawngbawl nan: Azotobacter 200-
250 gms leh tui 2 pava (300-500ml) chawh-
pawlh tur a ni. Chumi hmang chuan thlai chi Acre
khata chin tur bual tur. Daihlimah dah hul hnuah
chin thuai tur a ni.
2) Thlai ]iak zung chiah nan: Azotobacter Kg 1-
2 leh tui 5 litres chawhpawlh tur. Acre 1-a chin
tur thlai ]iak zungte chu hetah hian minute 25-
30 chhung chiah tur a ni. Chumi zawhah phun
mai tur.
3) Leia theh tur siam dan : Hnim ]awih lei]ha
(Compost) 40-60 Kg. leh Azotobacter 2-3 Kg. te
uluk taka chawhfin tur a ni. Chumi
chawhfin/chawhpawlh tawh chu leia theh ve mai
tur a ni. Fu huanah chuan chin hnu ni
30-40 ah bi chhungah theh darh tur a ni.
Sawhthing/Alu-ah chuan ni 20 hnuah rihvur
rualin telh tur a ni.
4) Leilet buh hmunah: Azospirillum Kg 1-2 leh
tui litres 5 chawhpawlh phawt tur a ni. Chumi
tuiah chuan acre khat (]in hmun) a phun tur Buh
]iak zungte chu zankhat tal chiah tur a ni (darkar
12 chiah tur tihna a ni.)
4. PHOSPHOTICA :- Phosphotica hi Bio-fertilizer
chi khat hrik nung (micro-organism) pai tho a ni
a. Phosphorus lei ami ei theih tura siamtu a ni.
Chemical ]henkhat tichhuakin Phosphorus leia
awmsa hman mai theih turin a siam chhuak a ni.
A TANGKAINA: 1) Phosphorus Kg 15-20 thlai
hman tur a siam chhuak.
2) Thlai thar a ti pung nasa.
3) Phosphotica kan hman chuan DAP pek tam a
ngai lo.
A HMAN DAN :
Phosphotica hi thlai chi sawngbawl nan te, thlai
]iak zung chiah nan te, leia theh atan a hman
theih, a sawngdawl dan chu
Azospirillum/Azotobacter ang tho a ni.
NITROGENOUS BIO-FERTILIZER LEH
PHOSPHOTICA-TE HI INZAT CHIAHA HMAN
KAWP TUR A NI. HMAN KAWP HIAN
NITROGEN LEH PHOSPHOKUS A SIAM
CHHUAK A NI.
BIO-FERTILIZER HMAN DAWNA HRIAT
TURTE :
a) Bio-fertilizer te, thlai-chi Bio-fertilizer nena
sawngbawl tawhte chu Chemical fertilizer, dang
nen chawhpawlh loh tur a ni.
b) Thlai chi te thlai natna laka venna
[Fungicides] hmanga sawngbawl a ngaih chuan,
damdawia sawngbawl hmasak phawt a, chumi
zawh chawlhkar khat hnuah bio-fertilizer -a
nuai/sawngbawl chauh tur a ni.
- 34 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY SEPT. 2003 -
c) Bio-fertilizer ip (packets) te hi hmun hul ]ha
leh daihlim, nisain a em theih lohah dah ]hin tur
a ni.
d) Hriknung an nih avangin nun theih chin
(Expiry date an nei a, an thih hma ngeia hman
tur a ni. Siam chhuah a]anga thlaruk (6 months)
ah a ‘Expiry’ ]hin:
5) Blue Green Algae (BGA) : Blue Green Algae
(BGA) hi Patek/Chhamek Ran tih buh hmun tui
tlinnaa tui ]hin hi an ni a, boruak ami Nitrogen hi
an hip lutin an khawl khawm ]hin a ni. Leileh
hnanin Nitrogen chaw ]ha Kg 25-30 Hectare khat
zela pe ang kan ni. Lei thurna hmunah an awm
hleithei lova, chuvangin BGA chinna tur hmunah
chuan chinaia lei sawisak hmasak zel tur a ni.
India rama BGA chi hrang hrang kan hman lar
zualte chu: Nostoc, Anabaena, Tolypothrix,
Aulosira leh Plectpnema-te an ni.
A hman dan : BGA hi Flakes-a siam a ni a,
hectare khat atan Kg 10 a tawk thei. Buh phun
sawn a]anga chawlhkar khat hnuah tui tlingahte
chuan a chi hi thehdarh mai tur a ni; DAP leh
Molybdenum te pek bawk tur a ni. Buh seng
zawh veleh pho rovin leileh hnan mai tur a ni.
Mahnia siam pun dan : BGA chi (starter cul- ture)
hi Department of Micro-Biology, IARI, New Delhi
a]angin a chah theih a, mahnia ching pung duh
tan a chin dan tlangpui chu hetiang hi a ni:-
A chin pun nan Tray siam tur a ni a. Tray
chu a dung feet 0-a sei, a vang feet 3 leh a thuk
lam inches 9-a ruahman tur a ni a; a hmanrua
atan rangva emaw Cement Concrete emaw lei
laihkhuara Polythene phah pawhin a siam theih.
Tray-ah chuan lei kg 10 rual taka chap pharh tur
a ni a, chumiah chuan Super Phosphate 200 gm
leh chinai 50-100 gm phul tur a ni. Tui tlin tir tur
a ni a. Inches 2-6 a thuk tlin tir tur a ni. Tui chu a
lo fim veleh thingzaina nawi (saw-dust) tlem
phulin BOA chi (starter culture) chu telh tur a ni.
Chawlhkar khat hnuah patek/chamek-te chu
Tray-ah chuan an lo khat mup tawh ang a, tui chu
la chhuakin dah ro tur a ni a, a lo ro veleh
khawha tih dip tur a ni; tichuan, kg 10 zela Pack
]hat mai tur a ni. A tira lei kan hman a]ang khan
vawi thum a]anga vawi li lai kan thar chhuak thei
ang.
6) Azoila: Azoila hi katchat chikhat, tui tlin
rengna hmuna ]o chi, ]hang duang tak leh pung
chak tak an ni a; Green Manuring atana hman an
ni ber. An hnah hnuai lamah hian BGA chi khat
Anabaena an awm ]hin a, chu chuan boruak a mi
Nitrogen hip lutin a chhekkhawl ] hin a, chu chu
leileh hnanin hectare khat zelah Nitrogen kg 20-
30 pe ang a ni. Azoila chi hi buh hmunah theh ve
mai tur a ni a, a ]iah a]anga chawlhkar 3-4 velah
a puitling mai ]hin. An lo puitlin hnu hian lei
nena leh hnanin Nitrogen chaw ]ha petu atana
hman a ni. Kan han sawi en tak a]ang hian Bio-
Fertilizer-te hi an ]angkai hle tih kan hmu a.
Industry siam chhuah Fertilizer ringawt hmang
lova Bio-Fertilizer-te kan hman tel chuan kan
thlai tharte a lo hlawkin kan senso a lo tlem phah
thung dawn a ni. Chuvangin, Bio-Fertilizer hman
hi i uar deuh deuh ang u.
- 35 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY SEPT. 2003 -
PINGPIH I EI VE TAWH EM ?
Judy K. Lalrinsangi M.Sc (Agron.)
Extension Section
Mizo : Pingpih
Tawngdang : Job’s tear (Joba mittui). Adlay
Botanical name : Coix lachrymal-jobi L.
Chromosome number : 2n-20
Tunlai ]hangthar tam zawkte hi chuan ‘Pingpih’ hi an la hmu lo mai pawh ni lovin an hre lo
hial mai thei. Pingpih chu buh kung tiat vel, a san lam metre khat a]anga metre hnih vel a ni a, a
rah hnu phei chuan a kung a mawi thei hle. Thlai dangte nena tehkhin chuan pingpih chanchin hi a
lar lovin research beih pawh a tam lo hle. Mizote pawn hmanlai a]ang tawhin ]hi atan kan lo ve
]hin a ni. A chinchin hi chiang deuh zawkin han tarlang ila.
A hman ]angkainate :
Pingpih hi chihnih a awm a, chi khat
zawk chu a rah kawr chhah leh sak tak, a
chhung kawrawng a ni a, a chi dang leh chu a
rah kawr pan leh nem deuh zawk, a kawr
chhung a mi ei theih a ni.
Ramhnuaia ]o te chu a rah pianhmang
mittui far tur ang deuh an ni a, heivang hian
sap]awng chuan Joba mittui tiin an vuah. A rah
kawr a sak deuh ]al a, a rah chhung a
kawrawng bawk. Rawng chi hrang hrang-
rawng uk, lei rawng, vut buak rawng, rawng
dal tak, a pawl, rose par senno rawng leh a
dum te an ni ber. Asia ram hmun hrang
hrangah chuan an thil tlara, ]hi siam nan an
hmang ]hin. Khawchhak lamah khian pingpih
hi an uar viau a, Roman Catholic ho chuan
rosary siam nan an hmang a, khualzinte
hnenah an hralh ]hin.
Pingpih kawr nem chi zawk hi chawa rin
atana chin ]hin an ni. Mongolian ]hiah hmun
hrang hranga awm darh ta heng Nagpur,
Sikkim, Assam, Burma, Malaya, China leh
Phillipines a inbengbel hote hian chaw atan
rinpui berah an hmang ]hin. Buh kan chin dan
ang chiah hian tlang pangawihah chin ]hin an
ni. Amaherawhchu, hmun ]henkhatah chuan
Pingpih aiah Buh leh Vaimim an ching zawk
tawh a ni.
Phillipines-ah chuan Pingpih ei theih chi
hi adlay tiin hming an vuah a, Chinese ho
chuan ma yuen an ti thung. Pingpih fang (a
kawr khehfai hnuin) te chu buhfai anga
sawngbawl an ni. China-ah chuan Soup-ah an
telh ]hin. Japan-ah chuan Pingpih tui an in ]hin
a, tin siam nan te pawh an hmang ]hin. A
kung hi ran chaw atan an hmang bawk. Tin, a
vai hi ar chaw atan a ]ha hle. Asia ram hmun
hrang hrangah tualchher damdawiah hman
]hin an ni.
A ]obul leh darh zau dan :
Mithiamten an chhui danin Pingpih, Joba
mittui an tih bawk hi Asia chhimchhak leh
Africa ram lumah te ramhnuaiah an ]o ]hin a-
Helai hmun a]ang hian khawmualpui hmun
dangah ken darh an lo ni ta a ni. Indo-China-ah
pingpih hi loneituten an thlawhhmaah an ching
]an hmasa ber niin a lang. Hmanlaiin Arab
- 36 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY SEPT. 2003 -
hoten khawthlang lamah an keng thla bawk. A
rah kawr chhah chi te hi ram lum leh hnawng
emaw ram lum lutuk lo vawt lutuk lovah an
darh zau hle.
Tin, a rah kawr pan chi, ei theih ang chi
zawk hi Congo, Brazil, Trinidad leh hmun
dangah an ching nasa hle. Mithiamten a thar
hlawk dan an enchhinnaah chuan a thar hlawk
]ha hle tih an hmuchhuak a, amaherawhchu,
khawvel hmun dangah a la lar tak tak lem lo a
ni. Brazil ramah chuan a rah thar hlawk,
puitling hma bawk si, a kung hniam te, rah
sawl pit pet rawng uk chi an ching.
Chin theihna hmun:
Pingpih hi ram lum leh hnawng emaw
ram lum tawk chauh, ruahtui tlak ]hatna leh
lei]ha pangngai hmunah a ]ha duh hle. Lei]ha
vaklo leh ruahtui tlak tlemna hmunah chuan a
rah a kawrawng duh hle. Tuipui zawl a]anga
metre 1500 a sangah an ching ]hin.
A chin dan leh tharchhuah zat:
Ruahtui a lo tlak ]an hian lei 5 cm a thuk
ah chin tur a ni. A kung leh kung inkar hlat
zawng chu 40 cm a]anga 60 cm nise. Tin,
hectare khatah Kg 10 a]anga Kg 15 chin tur a
ni. Chin a]anga ni 140 emaw 160 inkarah an
puitling thei. A tlangpuiin hectare khatah
2000 - 4000 Kg (a kawr kheh hnuin) a thar
chhuah theih.
Tharchhuah:
Pingpih hi Asia chhimchhak hmun
]henkhatah chauh tam tham deuha tharchhuah
an niin, khawvel hmun danga tharchhuah
erawh a la tlem hle.
NUTRITIONAL REQUIREMENT
OF CITRUS
Dr. RK. Singh,
Hort. Assistant
College of Vety. Sciences & A.H,
Central Agricultural University
Selesih, Aizawl, Mizoram.
Citrus plants require optimum nutrition
for proper growth development and sustained
production of quality fruits. Citrus plants are
very delicate and require special attention for
their cultivation. It has been observed that after
a fruitful production for 12-15 years, the citrus
plants start showing chlorosis/yellowing of
leaves, followed by drying of shoots and thus
reduction in growth and yield. It makes citrus
cultivation less attractive and remunerative.
Many factors like poor orchard management; use
of undersirable rootstock: indiscriminate and
excessive use of intercropping malnutrition:
infestation by insect-pests (psylla, aphid and
lead miner) nematodes, fungal, bacterial
(cankek) and viral diseases (tri-steza, psorosis,
xyloporosis) etc. have been found to be
associated with citrus decline. Malnutrition may
cause serious disorders which may lead to
orchard decline. Thus, the malady of declined.
Further. the malady of decline canb be checked
to a greater extent by supplementing proper
nutrition to the plants. Citrus plants require all
major and minor nutrient elements except
sodium and chlorine, which create problem for
it. Among the major elements, N.P.K are the most
abundantly required by citrus plants.
The deficiency symptoms and measures to
correct their deficiency are given as under :
- 37 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY SEPT. 2003 -
Nitrogen : Due to its deficiency, young
leaves become undersigned and develop light
green to yellowish green colour, which leads to
retardation in general growth of the plant.
Phosphurous : Its deficiency is respon-
sible for spare foliage. Fruits usually are coarse
with thick rind.
Potassium : lts deficiency causes chlo-
rosis of mature leaves through fading of chlo-
rophyll in blothces near the leaf apex or margins.
Gumming of twigs, reduction in fruit size and
pre-mature fruit drop are the results of severe
potassium deficiency.
Supplementing N, P, and K : It is very
difficult to give any schedule of N.P.K for
different citrus species because the nutritional
requirement is influenced by may factors like
agro-climatic, condition soil fertility, previous
fertilizer use, leaching losses and scion cultivar.
However, keeping the diffculties in mind, we
may advise farmers to follow the under
mentioned recommendations. Table No. 1
Before Planting: Apply 15-20kgs orone
basket full of FYM or compost with one kg of
super phosphate in each pit and mix it
thoroughly.
After Planting : After planting follow the
fertilizer schedule according to the age of plant
Table No. 1 : Supplementation of N, P, and K
fertilizers in citus.
Age
of
the
plant
(yrs.)
Amount (Kg/plant)
FYM
Ammonium
Sulphate (N)
Super
Phosphate (P)
Sulphate of
Potash (K)
1
20
1/2
1/4
1/4
2
25
1/2
1/4
1/4
3
30
3/4
1/2
1/2
4
40
1.0
3/4
3/4
5
50
2.0
2.0
1.0
as given in Table - 1.
A fully grown fruit bearing plants may be
given 60 kg of FYM, 2.5 kg ammonium sulphate
2.5 kg of super phosphate and 1.5 kg of sulphate
of potash.
When to apply ?
Optimum manuring at the right time will
surely result in better growth and increased
production. Generally young plants are manured
once a year while bearing trees more than once.
Total amount of P and K is applied at one time
and N fertilizer is applied in two or three split
doses. In India, manuring is generally done twice
a year, once during June and another after
harvesting during Dec-Jan.
How to apply ?
The roots of most of the citrus plants are
confined to a radius of 30 cm and upto the depth
of 60 cm. Hence for efficient use of fertilizers. It
is advised to apply manures and fertilizers
within this radius. Field should be given noeing
and fertilizers should be applied in the form of
ring around free trunk in a moist conditions of
soil followed by a light irrigation.
In addition to N,P, and k, there are some
other nutrient elements which play important
role in citus nutrition. These are as under.
Magnesium : Plants suffering from Mg
deficiency show yellow blotches along the mid
Table 2: Combined nutritional spray for citrus.
Nutrient Supplement
Quantity
Zinc Suhphate
2.25 Kg
Copper Sulphate
1.45 Kg
Magnesium Suhphate
0.90 Kg
Manganese Suhphate
0.90 Kg
Ferrous Suhphate
0.90 Kg
Boric Acid
0.45 Kg
Slaked lime
4.00 Kg
Urea
5.00 Kg
Water
454.00 litres
- 38 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY SEPT. 2003 -
rib of mature leaves and finally irregular yellow
bands are observed on either side of the mid rib.
Leaf shedding takes place in acute deficiency. Its
deficiency corrected with the application of
magnesium sulphate @0.5 percent during March-
April.
Calcium : Leaves of calcium deficient trees
are usually smaller and some what thickened, 0
remature leaves drop and dieback of twigs may also
take place. Deficiency of calcium can be corrected
with the application of gypsum or lime.
Zinc : The deficiency of zinc is considered to
be most wide spread and most damaging one.
Deficiency symptoms develop only on new shoot
growth. The leaves are small sized, chlorotic,
crowded on short stem. Yellowing is observed
between main lateral veins. In acute deficiency,
drying of small twigs starts along with the decline of
plants. Its deficiency cary be corrected by foliar
spary of 0/5 percent zinc sulphate (250 g zinc
sulphate, 125 g slaked lime in 50 ltrs of water) on
each new growth flush specially in the month of
Feb-March, April and October.
Iron : Its deficiency causes a network of
green veins against a cream colour background of
leaf lamina. Splitting of mid rib and downward
curling of leaves is observed. Ferrous sulphate @ 0.5
percent corrects its deficiency when sprayed duting
Feb-March.
Manganese : Defoliation, loss of vigour and
low yield are the results of severe manganese
deficiency. Mottling ofleaves with the development
of light green area between major veins is also
observed. Its deficiency can be cotrected by foliar
spray of 4-6 g manganese sulphate/1 litre of water
during spring and summer when new growth
occurs.
Copper: Droplets of gum appears on succulent
shoots, twigs and fruits and 0.5 per cent spray of
bordeaux mixtuue connects its deficiency. Boron:
Usually, in boron deficiency, tree remains less
vigorous with sparsh vegetative growth with
abundant flowers. Fruits usually become hard and
brownish and green deposits are observed in fleshy
coats of fruits. Foliar application of 0.1 percent
borax corrects its deficiency.
In general, it has been observed that the
nutrient requirement of major elements is by and
large met by supplementing N,P,K fertilizers but
farmers usually forget about micr-nutrients, which
is the most essential part of citrus nutrition.
Although, the symtoms caused by the deficiency of
different individual nutrient element have been
studied and described by different scientists by the
problem of identification and control of their
deficiency under field conditions is a tough job. Very
often the symtoms of one nutrient gets partly or
fully masked by another. Further, the deficiency
symtoms of manganese, iron and zinc resemble very
closely, thus, making it difficult to judge which of
nutrient is really deficient. In view of these
difficulties, some research worker have advocates
the use of combined nutritional sprays. (Table 2).
Hence, farmers are advised to follow the
given nutritional spray schedule to get maximum
benefit from citrus farming. The mixture should be
applied foliarlly when the major flush of leaves have
appeared. In this mixture, farmers can mix
insecticides like metasysstox/rogor, if incidence of
insects-pests is observed in the field. For making the
spray schedule highly effective, two bars of sunlight.
Soap may be dissolved in this mixture before
spraying.
- 39 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY SEPT. 2003 -
‘A’ PROMOTION ETC :
1. Dr. H. Saithantluanga, Assistant Project Director, M.I.P chu Training Associate, K.V.K., Hnahthial-
ah a kaisang a, kan lawmpui em em a ni.
2. Dr. Lalmuanzovi, AEO leh Pu Lalneihthanga Colney , AEO te pawh Instructor, K.V.K, Hnahthial-
ah an kaisang a, kan lawmpui em em a ni.
3. Heng kan thawhpui SAS-II te hi SAS-I ah an kaisang a, kan lawmpui em em a ni.
1) Pu David Thanliana - Tech. Assistant, DAO Office, Saiha.
2) Pu Ramfanthanga - AEO, Kawnpui.
3) Pu T. Lalhmingmawia - AEO, Vaphai.
4) Pu J. M. Dawngliana - AEO, Darlawn.
5) Pu M. S. Dawngliana - AEO, Sialsuk.
6) Pu A. Lalhmachhuana - AEO, Kawrtethawveng.
7) Pu Lalnunmawia - AEO, Khawruhlian.
8) Pu Vanlalruata Hnamte - AEO, Khawhai.
9) Pu Lalremruata - AEO, Thingsulthliah.
10) Pu Lalnunpuii Parte - Agri. Inspector, DAO Mamit Office.
11) Pi H. Zodinpuii - Sr. Soil Surveyor, Directorate of Agriculture
(Crop Husbandry & Minor Irrigation), Aizawl.
4. Thu leh awm hma chuan Pu M. A. Haque, SDAE(M.I) Kolasid chu D.A.E (M.I), Kolasid Division ah
dah a ni a, Pu P. A. Thomas, SDAE(M.I) Aizawl pawh D.A.E(M.I), Champhai Division ah dan a ni
bawk.
TRANSFER & POSTING :
Sl. No. Name & Designation Place of Transfer & Posting
1. Pu Lalsanglura Sailo, SMS (RS), Asst. Project Director, M.I.P., Aizawl
Directorate of Agriculture (CH&M.I), Aizawl
2. Pu V. L. Hmangaihchhunga, AEO CAU, Imphal AEO, LUB Section, Directorate of
Agriculture (CH&M.I), Aizawl.
3. Pu Zoramthanga, J.E, DAE Office Aizawl. J.E, SDAE Office, Khawzawl.
4. Pu J. Lalzannawia, J.E, DAE Office Aizawl. J.E, SDAE Office, Khawzawl.
5. Pu Biakchungnunga, LDC, DAE Office, Aizawl. LDC, SDAE Office, Khawzawl.
6. Pu Benjamin, S.A, DAE Office, Aizawl. S.A, SDAE Office, Khawzawl.
7. Pu Rualkhuma, S.A, DAE Office, Aizawl. S.A, SDAE Office, Khawzawl.
8. Pu Lalchhuanawma, G/R, SDAE Office, Lunglei Gauge Reader, SDAE Office, Khawzawl.
9. Pu B. Tawnvela, IV-Grade, SDAE Office (Champhai) IV-Grade, SDAE Office, Khawzawl.
KEIMAHNI
- 40 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY SEPT. 2003
-
10. Pu Zirsangliana, J.E, SDAE Office, Lunglei. J.E, DAE Office, Champhai.
11. Pu Tualmung Tombing, Draftman, DAE Office, Aizawl. Draftman, DAE Office, Champhai.
12. Pu C. V. L. Sanga, Suveyor, Surveyor, DAE Office, Champhai.
J.D (M.I) Office, Directorate, Aizawl
13. Pi Zohmingthangi, UDC, SDAE Office, Aizawl. UDC, DAE Office, Champhai.
14. Pi Lalthanpuii, LDC, SDAE Office, Champhai. LDC, DAE Office, Champhai.
15. Pu Lalnghakliana, Peon, DAE Office, Lunglei. Peon, DAE Office, Lunglei.
16. Pu Lalrintluanga, J.E, SDAE Office, Kolasib. J.E, DAE Office, Kolasib.
17. Pu Lalmalsawma, Draftman, DAE Office, Aizawl. Draftman, DAE Office, Kolasib.
18. Pu C.B. Sharma, Surveyor, SDAE Office, Kolasib. Surveyor, DAE Office, Kolasib.
19. Pu Lalremsiama, S.A, SDAE Office, Aizawl. S.A., DAE Office, Kolasib.
20. Pi Lalnunthari, LDC, SDAE Office, Kolasib. LDC, DAE Office, Kolasib.
21. Pu Lalhmangaiha, Peon, SDAE Office, Aizawl. Peon, DAE Office, Kolasib.
22. Pu Laikunga, Peon, DAE Office, Aizawl. Peon, DAE Office, Kolasib.
23. Pu Lalramliana, Driver, DAE Office, Aizawl. Driver, DAE Office, Kolasib.
24. Pi Lalthanpuii, Asst., Directorate of Agriculture Asst., R.D, Secretariat, Aizawl.
(CH&M.I), Aizawl.
25. Pu Rozuala, Gram Sevak, Saikhawthlir Gram Sevak, DAO Office, Mamit.
26. Pi Sangzingi, Stenographer-III, Stenographer-III, Directorate of Agricul-
J.D (M.I) Personal Branch, Aizawl. ture (CH&M.I), Personal Blanch, Aizawl.
27. Pi Ringzuali, Stenographer-III, Directorate of Stenographer-III, J.D.(M.I.) Personal
Agriculture, (CH&M.I) Personal Branch, Branch, Directorate of Agriculture, Aizawl.
Directorate of Agriculture, Aizawl.
Pu Lalrotluanga, SDAE, Champhai chuan a hna bakah SDAE Khawzawl a hmui tel ang a,
Pu Lalmalsawma Hauhnar, SDAE, Kolasib chuan a hna pangai bakah SDAE, Zawlnuam a hmui tel
ang a, Pi Laldinpuii, SDAE Hqrs. Aizawl pawhin a hna pangngai bakah SDAE, M.I Aizawl a hmui tel
bawk ang.
‘C’ PENSION:
Pu Thangchhawna, Power Tiller Operator, Directorate of Agriculture, Crop Husbandry & Minor
Irrigation), Aizawl chuan Ni 31.7.2003 thleng a hna rinawm taka thawk zovin, Ni 1.8.2003 a]ang
khan pension in a chhuak ta. Ni.28.8.2003 khan Agriculture Conference Hall-ah AGOSA ten amah
thlahna neih a ni.
‘D’ SUNNA:
1. Kanthawhpui Pu R. S. Lalthlengliana, Power Pump Operator, Chemphai Farm chuan, vanduai
thlak takin Ni 9.7.2003 khan min boralsan a. Amah kan uiin, a chhungte kan tuarpui em em a ni.
- 41 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY SEPT. 2003
-
2. Kanthawhpui - Pu J. P. Gupta, Tractor Operator, SDAE (M.I) Office, Kolasib pawhin vanduaithlak
takin Ni 26.7.2003 khan min boralsan a. Amah kan uiin, a chhungte kan tuarpui em em a ni.
‘E’ THILDANG:
1. WATER MONTH, 2003 KHARNA PROGRAMME HMAN ANI
Prime Minister of India - Pu A.B. Vajpayee Sawrkar duh dan leh ruahmanna angin Agriculture
Department, Govt. of Mizoram chuan Water Month, 2003 chu July 2003 leh August, 2003 khan
hmangin, Loneitute, Zokhaw mipuite, Zirna Sikul leh College-ah Awareness Campaign leh Seminar
]ha tak leh tluang takin a hmang a. He Water Month, 2003 thupui (theme) chu “TUI KHAWL LEH
RENCHEM A }UL TA TAKZET TA” tih a ni. District Agricultural Officers-te leh Officer and Staff ten
hma lain, heng khuaah te hian Seminar & Awareness Campaign neih a ni: 1) Tlungvel 2) Baktawng
3)Khumtung 4) Bungtlang 5) Chhiahtlang 6) Muallungthu 7) Champhai 8) Tlangsam 9) Khawzawl
10)Kolasib 11) Bilkhawthlir 12) Bairabi 13) Kawnpui 14) Lungzaihtum 15) Bualpui 'NG'
16) Lungpher 17)Niawhtlang 18) Maubawk 19) Lunglei 20) Zobawk 21) Theiriat 22) Lunglawn
23) Haulawng,
Ni 27.8.2003 Indian Water Month, 2003 khama Programme hlimawm tak Agricul- ture
Conference Hall ah hman a ni a.
Khuallian (Chief Guest) - Pu R.K. Thanga, Commissioner, Agriculture chuan thusawiin,
N.Delhi leh hmun changkang eng emawzatah tui hi an khawl ]hain, an renchem tak tak tawh a.
Kan inbualna leh kan insukna leh kan tui hmanna dangte reng rengah hian renchem takin tui hi
kan hmang ]angkai tur a ni a; mihring leh khawvel pawhin, a tel lova kan nun theih lohna thil hlu a
nih avangin kan ngaihlu thar zual tur a ni,” a ti. Dr. O.P. Singh, Director of Agriculture, Crop
Husbandry & Minor Irrigation pawhin tui ]angkai zia thu a sawi pahin Prime Minister of India A.B.
Vajpayee thuchah (Message) a chhiarchhuak bawk. College zirlai ten Essay thupui Tuikhawl leh
renchem a
]
ul ta takzet ta” tih an in ziahsiak result pawh puan a ni a. Pakhatna a]anga pathumna
thleng lawmman siamsak an ni a; Consolation Prize pathum dawng an awm bawk.
Lawmman latu mi pathumte chu :
1
st
Prize (Rs. 4,000/-) - Lalremsiama, III Year B.A, Johnson Colleg.
2
nd
Prize (Rs. 3,000/-) - P.S.Laltlanzauva, III YearB.A, Hrangbana College.
3
rd
Prize (Rs. 2,000/-) - Lalhmingsanga, III YearB.A, Hrangbana College.
Water Month, 2003 lawmna hi Pu C. Thansanga, Jt. Director (L.U.B) in a kaihruai a; lawmthu
sawina (vote of thanks) Pu H. Thankhuma, Deputy Director (Extension) in a nei a ni.
2, KISSAN MELAS, 2003 : Ni 22-23.7.2003 khan Neihbawi Agriculture Farm-ah Department of
Agriculture, Crop Husbandry & M.I leh Deptt. of Extension, Ministry of Agriculture; Govt. of India
te ]angduna KISSAN MELAS, 2003 hlawhtling tak neih a ni.
- 42 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY SEPT. 2003
-
3. NORTH EASTERN REGIONAL INSTITUTE OF
WATER AND LAND MANAGEMENT
(NERIWALM), GOVT. OF INDIA, TEZPUR LEH
DEPARTMENT OF AGRICULTURE, GOVT. OF
MIZORAM }ANGTLANG (COLLABORATION)
TEN “DIVERSIFIED CROPPING SYSTEM TIH
THUPUIA NEIIN FARMERS TRAINING AN PE A.
DEPARTMENT OF AGRICULTURE,
GOVT. OF MIZORAM LEH EXTENSION
EDUCATION INSTITUTE. ASSAM AGRIL.
UNIVERSITY, JORHAR }ANGTLANG
(COLLABORATION) TEN “WORKSHOP ON
PARTICIPATORY EXTENSION APPROACH AND
P.R.A TECHNIQUES FOR AGRICULTURAL
ENGINEERS,” TIH THUPUI NEIIN TRAINING
AN PE BAWK.
Ni 3.9.2003 khan Agriculture Conference
Hall-ah NERIWALM leh Department of
Agriculture, Govt. of Mizoram ]angtlang
(Collaboration) chuan Tuikual S Farmers
Association members 30 (sawmthum) te hnenah
Training on Diversified Cropping System
(Mumal zawka thlai chin pawlh dan) tih thupuia
neiin an pe a. He Training-ah hian NERIWALM,
Govt. of lndia, Tezpur a]angin Dr. S.C. Patra,
Professor, NERIWALM Mr. U.M. Hazarika, Faculty
of NERIWALM leh Mizoram Agriculture
Department a Officers - Pu H. Joela, S.O-Cum-S.A
leh Pu Tlangtimawia Zote, A.E.O ten Farmers
local te hi Training an pe a. Ni 3.9.2003 (11:30)
khan Agriculture Conference Hall-ah Inaugural
Function neih a ni a. Dr. S.C Patra, Professor,
NERIWALM in Introductory Speech a nei a.
Dr. O.P. Singh, Director of Agriculture, Crop
Husbandry & Minor Irrigation in Inaugural
Speech hmangin he training hi a hawng a,
Inaugural Function hi Pu R. Zoramthanga, Asst.
Agril. Informarion Officer, Directorate of
Agriculture, Aizawl chuan a kaihruai a ni.
He Training hian ni 4(li) a awh a, Ni
4.9.2003 khan Training neih chhunzawmin, Ni
5.9.2003 ah Field Visit neiin - Sihphir an tlawh
kual a; Ni 6.9.2003 ah Veledictory Function,
Agriculture Conference Hall-ah neih a ni.
Ni 3.9.2003 ni vek khan Department of
Agriculture, Govt. of Mizoram leh Extension
Education Institute, Assam Agril. University
(A.A.U) Jorhat-te ]angtlang chuan Tourist Lodge
Conference Hall, Chaltlang-ah Workshop on
Participatory Extension Approach and
Participatory Rural Appraisal (P.R.A) for
Agriculture Engineers” an nei a. Ni 3.9.2003
(10:30 A.M) khan Inaugural Function neih a ni a.
Agriculture Scientists, Extension Education
Institute, A.A.U., Jorhat-te an lokal a, he Inaugural
Function-ah hian Agriculture Scientists,
Extension Education Institute, A.A.U., Jorhat-te
chuan Introductory Speech an nei a.
Pu H. Thankhuma, Deputy Director of Agricul-
ture (Extension) chuan he Inaugural Function hi
kaihruaiin, he Workshop hi a hawng a. He
Workshop-ah hian Mizoram-a Agriculture
Engineers 40 an tel a, Pu Lalthanliana, Joint
Director of Agriculture (M.I) chuan he Engineer
trainees te hi a ho a ni.
4. TRAINING ON PROJECT FOR MULATION : Ni
8-13.9.2003 khan Agriculture Conference Hall-ah
Agriculture Depanment & Minor Irrigation-a
Officers 35 te chuan Project Formulation tih
thupui hmangin Training an nei. He Project
Formulation Training hi Govt. of Mizoram,
- 43 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY SEPT. 2003
-
Agiculture Department leh NERIWALM te
]angdun in a huaihawt a ni.
5. Dr. O.P. SINGH, DIRECTOR OF
AGRICULTURE (CROP HUSBANDRY AND
MINOR IRRIGATION) AWARD LAWMNA NEIH
A NI.
Ni 1.9.2003 (3:00 P.M - 4:30 P.M) khan
Agriculture Officers & Staff Welfare Association
(MAGSA) bul tumin Agriculture Conference Hall-
ah Dr. O.P. Singh, Director of Agriculture, Crop
Husbandry & Minor Irrigation, Mizoram Award
dawn lawmna neih a ni a. Award dawn chu
‘Award for Soil Science and Land Use Survey
through his illustration career towards the
course of Planning, Development &
Management of Natural Resources in the
Country’ a ni a, Award petute chu, Centre for
Land Use Management (CLUMA), Hyderabad in
Collaboration with M.S Swaminathan Research
Foundation, Chennai, Bhoovigyan Vikas
Foundation, New Delhi and Development of
Agriculture, Govt. of Andra Pradesh, Hyderabad a
ni. He a Award dawn hi National Level-a Scientist
48 (sawmli leh pariat) hnenah hlan a ni a. All
India Level leh National Level-a Scientist 48
thlanchhuah zinga pakhatah a tel pha hi a
chhuanawm em em a ni.
He Award lawmnaa thusawitu
Pu R.K. Thanga, Commissioner of Agriculture etc.
chuan, Dr. O.P. Singh, Director of Agriculture
(CH&M.I) Soil Science leh Soil Survey-a Mizoram-
a a hnathawh hi a fakawm em em a. Agliculture ti
hmasawntu leh ti]hang liantu a ni a. He a Award
dawn pawh hi a chhuanawmin a hnathawh ]hat
zia lanna leh Mizoram ti hming]hatu duhawm
tak a ni a, a lawmawm em em a ni. Rinawmna leh
taimakna hi mihring sum hlu a nih avangin
rinawm tak leh taima takin hna kan thawk tur a
ni a. Mizoram hmasawnna turin hma i la thar zel
ang u,” a ti.
Pu T. Sangkunga, Jt. Secretary, Agriculture
pawhin thusawiin, “Dr. O.P. Singh, Director of
Agriculture (CH&M.I) Award dawn hi a ngaihsan
awm em em a; he a Award dawn hi Agriculture-a
thawktu zawng zawngte ]an tlanna vang a ni,” a
ti. Award dawngtu - Dr. O.P. Singh, Director of
Agriculture, Crop Husbandry & Minor Irrigation
pawhin hetiangin thu a sawi a, He Award ka
dawn hi Mizoram-a ka thawh ]an tirh 1976
a]anga tun hun 2003 thlenga Soil Science & Soil
Survey-a ka hnathawh, a hmunah te enin. Central
Government (India) ah reports kan pekte an lo
thlir fel vek a, ka hnathawh dan leh P.hd ka
Thesis a Soil Science in Mizoram’ tih reseatch ka
tihte entel vekin, he Award hi dawng ve tlakah
min ngai a; he Award hi ka dawng ve ta a. He
Award dawng tur hian keimah maia thil tih theih
a ni lova, Mizoram-a Agriculture-a ka thawhpuite
tan ]lanna avang chauh zawkin he Award hi ka
dawng thei a ni. Vawiin hian ka hlimin ka lawm
em em a, Agriculture Commissioner leh ka
thawhpui zawng zawngte chungah lawmthu ka
sawi a ni.”
Pu B. Dawngliana, Deputy Director
(Admn.), Directorate of Agriculture pawhin thu a
sawi a, Dr. O.P. Singh, Director of Agriculture,
Crop Husbandry & Minor Irrigation hi mithiam,
zaidam leh hnathawk taima leh rinawm a ni a. He
a Award dawn hi a phu ve reng a. Agriculture
Department, Mizoram hi a ti hming]ha em em a
ni,” a ti.
- 44 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY SEPT. 2003
-
He Award lawmna hunserh hmang a,
Pathian hnena lawmthu sawina-
Pu R. Zoramthanga, Asst. Agril. Information
Officer- cum-Finance Secretary, AGOSA in a nei a,
zaithiam tak-NI. Lalremruati’n zaiin mipui a awi
reng bawk a. Agriculture Commissioner te,
Agriculture Officers & Staff Welfare Association
(AGOSA) te, Mizoram Agril. Graduate Service
Association (MAGSA) te, Mizoram Agri. Executive
Service Association (MAESA) te, Mizoram Agril.
Driver, Mechanic & Operator Welfare Asso-
ciation te, D.A.O, Aizawl & Staff te, D.A.O, Mamit
& Staff te Society of Agril. Engineer te leh M.I.P
Wing ten Award lawmpuina thilpek
Dr. O.P. Singh, Director of Agriculture (CH&M.I)
hnenah an hlan hlawm a ni.
He Award lawmna inkhawm hi
Pu H. Thankhuma, Deputy Director (Extension)-
cum-General Secretay, AGOSA in hneh takin a
kaihruai a. Award lawmna inkhawm neih
zawhah hlim takin ruai ]hehho a ni.
6. INFORMATION & PUBLIC RELATION
CONFERENCE HALL-AH INTERFACE MEETING
OF ICAR, MIZORAM CENTRE, KOLASIB WITH
STATE LINE DEPARTMENTS, GOVT. OF
MIZORAM NEIH A NI.
Ni 16.9.2003 khan I&P.R Conference Hall-
ah Interface Meeting of ICAR, Mizoram Centre,
Kolasib leh State Line Departments, Govt. of
Mizoram tluang taka neih a ni a. He Interface
Meeting of ICAR hi Pu R. K. Thanga, Commissio-
ner, Agriculmre etc. in a kaihruai a.
Director of ICAR, North East Region,
Borapani, Meghalaya leh Scientists mi 5 leh Jt.
Director, ICAR, Kolasib leh Scientist mi 4 te an lo
kal a. Mizoram a]angin Director of Agriculture
(Research & Education) te, Director of Agricul-
ture (Crop Husbandry & Minor irrigation) te,
Director of Horticulture te, A.H & Vety. Depart-
ment aiawh te, Environment & Forest Depart-
ment aiawh te, Soil & Water Conservation
Department aiawh te, Agriculture Department
Officers leh Horticulture Department Officers
engemaw zatte he Interface Meeting-ah hian an
lo tel a. Mizoram hmasawnna tur chi hrang hrang
an sawiho a, ram leilung hman ]angkai dan tur
pawimawh tak takte pawh an sawiho a ni. He
Interface Meeting of ICAR rah hi Mizoramin a ]ha
zawngin kan la seng ngei dawn a ni.
7. PU AICHHINGA'N KOLASIB IRRIGATION
DIVISION A HAWNG:
Kolasib-a Sub-Divisional Agriculture Engi-
neer (Minor Irrigation) Office lo ni ]hin chu
Division Level-ah hlangkaiin Ni 15.9.2003 khan
Pu Aichhinga, Honble Minister, Agriculture De-
partment etc. chuan Kolasib District tan
Divisional Agriculture Engineers (Minor Irriga-
tion) Office chu Electric Veng, Kolasib-ah a
hawng.
Hawnna thusawiin Pu Aichhinga chuan
Kolasib District chhunga department enkawl
hnuaia hna thawh zawh tawhte chu a hawn kim
deuh vek tawh thu a sawi a. Mizoram hmun
hrang hranga hna thawh zawh tawh hawn hman
loh tam tak a awm thu sawi langin a department
hnuaia Officer-te chu tunah tih tak zeta hna an
thawh avangin chawimawi an phu a ni a ti a.
Sorkar hmalaknate hi bul ]anna chauh a la nih
hlawm avangin, tun term chhunga tih theih chin
erawh tih vek a ni a ti a. Hetiang hun tawite
chhunga hun ]ha Pathianin a pe chu lawmawm a
tih thu a sawi bawk.
- 45 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY SEPT. 2003
-
Kan leilet zawl kan neihte sawiin Minister
chuan Agriculture Department record-ah thar
chhuah tam tak awm mahse a enkawl turin vai
kan chhawr avangin kan hnen a thleng ngai lova,
Buhfaiah supply department kan ring leh
ringawt a, hei hi tihdanglam a hun tawh a ni a ti.
Tin, buh thar ringawt kan rilruah a awm a,
favang leh ]halah ngaihven zui lovin vai kutah
kan dah leh ] hin hi sim a hun a ni a ti a. Kum
tluana leilet kan chhawr theih nan irrigation in
tui a pe a, hei hi hmang ]angkaia favang leh ]hal
lai pawhin thlai a thar theih a ni a ti.
Minister chuan thawktu lam indaih loh
avangin district tinah Minor Irrigation Office dah
a harsat thu sawiin Potential area tamna hmunah
dah a ni chauh a ni a ti a. Kolasib District chu
Agriculture Potential area tamna a nih angin
leilet neitute chu Zoram Model a siam turin a
fuih a ni.
Agriculture Department Director
Dr. O.P. Singh chuan report pein Mizoram pumah
M.I Projects 107 awmin hei hian WRC 4,527 ha a
chawm, WRC atana 58,638 ha. awma rinah
21,950 ha. chauh WRC hnuaiah Kum 2001-2002
chhungin dah theih a ni a ti a. Tunah hian Minor
Irrigation Project kal mek 11 a awm a, Minor
Irrigation Division hi ram pumah Aizawl leh
Lunglei bakah Kolasib a mi nen hian 3 a awm ta
a, Sub-Division 7 a awm mek bawk. Kolasib
Minor Irrigation Division hian Zawlnuam, RD
Block a enkawl bawk ang.
Hawnna inkhawm hi Pu T. Sangkunga,
Jt. Secretary, Agriculture Department-in
kaihruaiin Kolasib District Bawrhsap
Pu H. Lalhmuaka chu khualzahawm a ni a, thu
sawiin hun a hmang bawk a ni. DAE (MI) Office
hi a building tur a thara sak mek a ni.
8. CHAMPHAI IRRIGATION DIVISION THAR
PU AICHHINGA, AGRICULTURE MINISTER-IN
A HAWNG.
Ni 18.9.2003 khan Pu Aichhinga,
Agriculture Minister chuan Champhai Irrigation
Division thar a hawng ta.
Champhai Irrigation Division thar hawnna
inkhawm hi Pu R. K. Thanga, Agriculture Com-
missioner in a kaihruai a, Pu R. K. Thanga, Agri-
culture Commissioner chuan, Horticulture
Deparment leh Agriculture Department-a
Pu Aichhinga, Agriculture Minister hmalakna
ZORAM LONEITU avangin hmasawnna nasa tak
kan nei thei hi a lawmawmin kan vannei hle a ni.
Heng dinhmun ]ha in chante hi Champhai
Irrigation Division huamchhunga mipuite hian
chhawr ]angkai ngei in tum tur a ni” a ti a.
Pu Laldingliana, DAE, Aizawl chuan Tech-
nical Report a pe a. Mizoramah hian WRC Area
58,638 Ha. kan nei a, 1984 a]angin PWD a]angin
Minor Irrigation Wing Agriculture Department-
ah hian dah a ni. 1988 ah Lungleiah Division
hawn a ni a, tunah hian Minor Irrigation Project
107, WRC Area 4527 Ha. chawm thei siam zawh
tawh a ni. Champhai Irrigation Division-ah hian
Minor Irrigation Project 13, ram 984 Ha. chawm
thei siam zawh tawh a ni a; Projects thawh lai
mek 4 a awm a ni” a ti.
Pu Lallungmuana, Champhai D.C chu
Guest of Honour a ni a; fuihna thu ]ha tak tak a
sawiin Agriculture Minister hma lak a fakawm
zia a sawi bawk a ni.
Pu Aichhinga, Agriculture Minister chuan,
Hman a]anga kan ngaihtuah leh thleng ngei tura
- 46 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY SEPT. 2003
-
kan ruahman chu a takin kan lo chang ta a,
Champhai Irrigation Division thar kan lo nei ta a.
Irrigation Division Building-te neiin changtlung
taka Champhai Irrigation Division kan hawng
thei hi a lawmawm hle a ni. Tuilak Irrigation tel
lo hi chuan Agriculture Development a awm
theih loh avangin, he thil pawimawh tak hi kan lo
nei ta a, tunah chuan Champhai Irrigation
Division chhungah Agriculture Development a
awm thei dawn ta a ni. Ram hausakna leh leilung
hausakna hi a inzawm tlat a, kan haichhuah
thiam hun hunah Mizoram ei leh bara kan
intodelh hun tur leh kan hausak hun tur a ni” a ti.
Champhai Irrigation Division hawnnaah
hian Pu F. Lalzuithanga’n hunserh a hmang a,
Champhai Electric Veng Y.M.A Branch Zaipawl te,
Soloist thiam tak takte an zai bawk a, Media lam -
A.I.R te, D.D.K te leh Chanchinbumite pawh an
kal ]ha em em a ni.
Pu Rohmingthanga Colney, D.A.O
Champhai chuan lawmthu sawiin. Chairman in
hun a ti tawp a ni.
10. OFFICERS MEETING: Ni 25.8.2002 nileng
khan Pu Aichhinga, Agriculture Minister Office
Chamber-ah SDAO leh a chunglam Officers-te
meeting pawimawh tak mai neih a ni a. Report
pawimawh tak tak sawia ngaihthlakna hun hman
a ni a, Agriculture & Minor Irrigation Depart-
ment hmalak chhoh zel dan tur pawimawh tak
tak sawiho a ni.
11 NORTH EAST ZONAL CONFERENCE ON
INPUTS : Ni 15.9.2003 khan Agartala, Tripura-ah
North East Zonal Conference on Inputs neih a ni
a, Agriculture Department, Govt. of Mizoram
aiawhin Pu J. Lalzamliana, Deputy Director
(Planning) pawh a zuk tel ve a ni.
12 ADMINISTRATIVE DEPARTMENT-A KAN
HOTU THAR : Pu H. Darzika, Deputy Secretary
chuan Agriculture Department-ah hna a rawn
zawm ta a, tunhma a]anga Department enkawltu
]hin a nih avangin a thlamuan thlak em em a ni.
13. AGRICULTURE CROPS AND AGRIL. INPUTS
EXHIBITION : Ni 30.9.2003 a]anga ]anin, Y.M.A
General Conference-a kalte tan, Thenzawl-ah
Agriculture Crops and Agril. Inputs Exhibition
neih a ni a, ni 2.10.2003 thleng he Exhibition hi
neih tur a ni ang.
- 47 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY SEPT. 2003
-
RILRU LAM DAMLOHNA
Mihring hi kawng chi hrang hrangin kan damlo thei a. Kan taksa kawng chi hrangin a damlo
thei ang bawk hian kan rilru pawh kawng chi hrang hrangin a damlo ve thei a ni. Rilru lama
damlohna neite hi thlarau lama damlo an nilo, Rilru lam damlohna neite zingah hian Mi a kan tih
chin te hi a langsar ber an ni a, nuihzat, hmusit emaw hlauh leh ]ih an hlawh chawkin
hmingchhiatna a kalpui ]hin a ni. Hei hi thil kan hriatchian loh vang a ni a. Damlohna hi kan duh
reng vanga vei kan ni lova, kan chunga vanduaina lo thleng a ni zawk a ni. Chuvangin, duh vanga
damlo silo te lo nuihzat leh hmusit ngawt hi mi pangngai tih awm a ni lo viau a ni. Heng rilru lam
damlohnate hi atam zawk chu a hun tak leh a hma lama enkawl an nih chuan dam leh thei an ni. Tin,
midangte ang bawkin Indian Constitution hnuaiah hian chanvo (right) an nei ve a. Heng an
chanvote humhalh turin The Mental Health Act. 1987 chu India ram puma hman tura din a ni. He
dan hian rilru lama damlohna neite enkawlna chungchangah kawng hrang hrang duan a nei a,
chungte chu :-
1. Rilru lama damlohna neite hian damdawi enkawlna an dawn hi an chanvo (right) a nih angin
an dawng ngei tur a ni.
2. Mahni thua damdawi enkawlna pan nachang hrelote chu an chhungte'n an panpui tur a ni.
3. Rilru buai, kawtlaia vei kual mai maite chu Police-ten an la in an venghim ang a tin, Magistrate
kal tlangin enkawlna hmun an panpui tur a ni.
4. Rilru buai, chhungte enkawl ]hat duh loh emaw hrem tuar ]hin fo an awm tih hriat a nih chuan
Police-in emaw mimalin emaw Magistrate hnena report tur a ni. Magistrate chuan a chhungte
chu enkawl ]ha turin thupek a siam thei a, hetiang thupek an zawm ]ha duh lo a nih chuan
Rs. 2000 thleng chawitir theih a ni. Tin. Magistrate hian a ]ul a tih chuan chu damlo chu
enkawlna hmuna dah turin thupek a siam thei bawk a ni.
5. Rilru damlote hi a ] ul chin aia rei damdawiinah dah tur an ni lova, thla ruk (6) aia rei an awm
angai a nih chuan damdawiin hotuten Magistrate hnenah phalna an lak belh zel angai a ni.
6. Dan (Law) lama harsatna an nei emaw an mamawh emaw a nih chuan Sorkarin Ukil a
ngaihtuah sak tur a ni. Tin, sum leh ro lamah pawh an chanvo dik tak an chân loh nan
Magistrate-in a ]ul angin a ]anpuiin a veng tur a ni.
7. Rilru lam damlohna neite hi pawl leh mi nazawngin an kawl emaw an enkawl emaw a thiang
lova, danin a phut anga mithiam leh hmanrua an neih avanga pekte chauhvin an kawlin an
enkawl thiang a ni.
Tin, Supreme Court thupek angin, rilru buaite hi thirzai emaw thirkhaidiat emaw hmanga
]awn a thiang lova, tin, Doctor-te hnena enkawl tura hruai ngei turin thupek a siam bawk a ni.
Issued by District of Mental Health Programme
Directorate of Health Services, Mizoram
- 48 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY SEPT. 2003
-